Γιατί έχουν σημασία οι Έλληνες

 

– Γι’ αυτό έχουν σημασία οι Έλληνες 

Γιατί ήξεραν να πολεμούν όπως ο Αχιλλέας χωρίς να χάνουν την ανθρωπιά τους, ήξεραν να αισθάνονται και να δακρύζουν όπως οι σύντροφοι του Οδυσσέα χωρίς να χάνουν τη λογική τους, ήξεραν να γλεντούν και να μεθούν χωρίς να χάνουν το χιούμορ τους. Κυβερνήτες του εαυτούς τους, ήξεραν να κυβερνηθούν απ' τους ομοίους τους. Έμαθαν να βλέπουν τον κόσμο πέρα απ' αυτό που έβλεπαν τα μάτια τους και ν' απολαμβάνουν το αισθητό με τα έργα της τέχνης τους. Γι' αυτό έχουν σημασία οι Έλληνες, σήμερα περισσότερο από πότε. (Από την παρουσίαση στο οπισθόφυλλο του βιβλίου)

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Για να συνειδητοποιήσουμε ποια είναι η αξία των αρχαίων Ελλήνων στην εποχή μας θα πρέπει να εκτιμήσουμε την ανεξάντλητη ποικιλία των ανθρώπινων αντιδράσεων τους, τις αστραπιαίες μεταμορφώσεις τους, το πολυμήχανο σαν του Οδυσσέα Πνεύμα τους, την ακαμάτη δημιουργικότητα τους, στην οποία έβαλε τέλος η καταπίεση του  Βυζαντίου. Μετά από τόσους αιώνες διαρκούς αλλαγής και ανανέωσης οι αρχαίοι Έλληνες ανακατεύτηκαν σε όλα, δεν υπήρξε εμπειρία που να την αρνήθηκαν, δεν υπήρξε πρόβλημα που να μην προσπάθησαν να το λύσουν σε ένα κόσμο  που ήταν ακόμη καινούργιος, ξεκίνησαν με το πρώτο φως της αυγής και γύρισαν νωρίς από την αγορά με τα χέρια γεμάτα και τα αμάξια τους φορτωμένα με κάθε είδους προϊόντα που μπόρεσαν να βρουν.  Και ό,τι κι αν δούμε σήμερα, ό,τι ελπίζουμε να μάθουμε και  ό,τι επιθυμούμε περισσότερο να αποκτήσουμε διαπιστώνουμε πως το βρήκαν πρώτοι οι Έλληνες και τους βρίσκουμε και εκείνους μπροστά μας

Από πού ήρθαν

Η καταγωγή τους αποτελεί μυστήριο. Κατά αρχάς, το ερώτημα ποιοι ήταν οι Έλληνες και από πού ήρθαν καλύπτεται από την πυκνή ομίχλη που περιβάλλει την εικόνα που έχουμε στο μυαλό μας για την  προιστορική Ευρώπη

Ο ΠΟΛΕΜΙΣΤΗΣ ΗΡΩΣ

Πώς να μάχεσαι

Ο Αχιλλέας είναι ασφαλώς ο μεγαλύτερος ήρωας των Ελλήνων. Επειδή όμως στο μεγαλύτερο μέρος του έπους παραμένει εκτός δράσης καθισμένος στη σκηνή του δεν είναι και ο σπουδαιότερος.  Παρά την εντυπωσιακή του δύναμη ο Αχιλλέας δεν φαίνεται καθόλου δυσνόητος.  Ως χαρακτήρας είναι απλοϊκός και αληθοφανής όπως τόσοι και τόσοι ήρωες τους οποίους μας περιγράφει ο Όμηρος.  Η παλικάρια των ομηρικών ηρώων συγκινούσε το ελληνικό ακροατήριο. 

Ο ΠΕΡΙΠΛΑΝΩΜΕΝΟΣ ΤΑΞΙΔΕΥΤΗΣ

Πώς να αισθάνεσαι

Ο Οδυσσέας ο ήρωας της Οδύσσειας είναι εκείνος που επινοεί τον τρόπο με τον οποίον θα νικήσουν οι Έλληνες στον Τρωικό Πόλεμο.  Η Πηνελόπη Είναι και αυτή μία συναρπαστική ηρωίδα. Είναι συγκρατημένη διακριτική επιφυλακτική δύσπιστη συνετή άγρυπνη μυαλωμένη ατάραχη γνωστική διαθέτει φρόνηση είναι θερμή μεγαλόψυχη πανέξυπνη υπόδειγμα αφοσίωσης . Είναι το αντίστοιχο θηλυκό του συζύγου της, υπολογίστρια χωρίς να το δείχνει και τετραπέρατη, ξέρει να κρατάει τους φορτικούς μνηστήρες σε απόσταση επιστρατεύοντας διαρκώς νέα τεχνάσματα, αλλά  βγάζει τον Οδυσσέα από τα  ρούχα του στην τελευταία δοκιμασία που του επιφυλάσσει.  Τελικά η οργή του  (Αχιλλέα ) Οδυσσέα δεν μπορεί να καταλαγιάσει παρά μόνο στο κρεβάτι της Πηνελόπης .

Ο ΠΟΙΗΤΗΣ ΑΟΙΔΟΣ

Πώς να γλεντάς

Η Ελλάδα υπήρξε πράγματι, σε όλες τις εποχές, μια χώρα στενά συνδεδεμένη με τη μουσική και τον χορό. «Η ζωή μου δεν αξίζει τίποτε χωρίς τη μουσική», τραγουδάει ο Χορός στον Ηρακλή του Ευριπίδη. Το να ζεις χωρίς μουσική για τους αρχαίους Έλληνες ισοδυναμούσε με το να είσαι ήδη νεκρός, όπως περιγράφει ο Σοφοκλής στον Οιδίποδα επί Κολωνώ, κάνοντας μια στοχαστική αναφορά στον θάνατο: «χωρίς γαμήλιο τραγούδι, χωρίς κιθάρα και χορούς, ο θάνατος το τέλος μας θα φέρει».

Αν και υπήρχαν,  επαγγελματίες ερμηνευτές, έχουμε στοιχεία που δείχνουν ότι κάθε Έλληνας, είτε ήταν βασιλιάς είτε δούλος, περίμενε πώς και πώς να του δοθεί μια ευκαιρία για να χορέψει και να τραγουδήσει -και ευκαιρίες υπήρχαν πολλές.

Ακόμη και οι πενιχρές και αποσπασματικές πηγές μας περιέχουν τουλάχιστον διακόσιους όρους για διάφορα είδη χορού. Ακόμη και ο πιο σκληροτράχηλος πολεμιστής έπρεπε να πιάσει την κιθάρα για να ανακτήσει την ηρεμία του, όπως κάνει ο ομηρικός Αχιλλέας στη σκηνή του, στο I της Ιλιάδας. Γυναίκες υψηλής κοινωνικής θέσης, όπως η Πηνελόπη, διοργάνωναν μουσικές βραδιές στα ιδιαίτερα διαμερίσματά τους. Οι βοσκοί έπαιζαν αυλό βόσκοντας τα κοπάδια τους, οι ναύτες τραγουδούσαν την ώρα της δουλειάς και κρατούσαν τον ρυθμό με τα κουπιά τους, οι δάσκαλοι δίδασκαν, υποχρεωτικά, μουσική στους μαθητές τους.

Αν και την ψυχαγωγία των πλουσίων στα συμπόσια την αναλάμβαναν επαγγελματίες, κάθε συμποσιαστής υποτίθεται, ότι έπρεπε να συμβάλει με τον δικό του τρόπο στην εορταστική ατμόσφαιρα της βραδιάς – και, συνήθως, οι συμποσιαστές δεν ήθελαν και πολύ για να σηκωθούν από τα ανάκλιντρά τους και να χορεύουν όλη τη νύχτα πιασμένοι από τους ώμους και χτυπώντας τα πόδια τους στο πάτωμα, ακριβώς όπως ο Ζορμπάς του Καζαντζάκη, ο οποίος χόρευε με «την ψυχή να μάχεται να συνεπάρει τη σάρκα και να χυθεί μαζί της, αστροβολίδα, μέσα στο σκοτάδι».

Ο ΠΟΛΙΤΙΚΟΣ ΚΑΙ Ο ΔΡΑΜΑΤΟΥΡΓΟΣ

Πώς να κυβερνάς

Από τον, Σόλωνα στον Περικλή

Ο Σόλων ήταν ένα είδος Αθηναίου Φραγκλίνου Ντ. Ρούσβελτ ... Ήταν ένας αριστοκρατικός μεταρρυθμιστής που κατάλαβε ενστικτωδώς ότι το μονοπώλιο της αριστοκρατίας στην εξουσία έπρεπε να χαλαρώσει και να δοθεί κάποια εξουσία στα κατώτερα τάγματα για να στηριχθεί η κοινωνική ειρήνη.

Η αθηναϊκή δημοκρατία ήταν διαφορετική από την πολύ μεταγενέστερη αμερικανική μορφή, όχι μόνο επειδή ήταν η έκφραση μιας ενιαίας πόλης-κράτους, αλλά επειδή ήταν μια άμεση [δημοκρατία] και όχι μια αντιπροσωπευτική δημοκρατία . Για εμάς, κοιτάζοντας προς τα πίσω, μπορεί να φαίνεται ασύνετο να προσκαλούμε όλους τους πολίτες να ψηφίσουν για όλες τις μεγάλες πρωτοβουλίες, αλλά ο Σόλων είχε δίκιο που εκτίμησε ότι κανένας Αθηναίος ελεύθερος δεν μπορούσε να επιτρέψει στον εαυτό του να μείνει έξω από οτιδήποτε .

Παρότι είναι τυπική εξέλιξη του αστικού πολιτισμού σε όλα τα μέρη της γης οι Έλληνες με το γνωστό πνεύμα καινοτομίας και ανεξάρτητης σκέψης που ανέκαθεν τους διέκρινε ήταν σε θέση να στρέψουν την αστικοποίηση σε νέες κατευθύνσεις αδιανόητες ως τότε  Η Αθήνα η πρώτη πόλη παγκοσμίως που αποπειράθηκε να εφαρμόσει τη δημοκρατία παραμένει ορόσημο ως η πλέον συμμετοχή περίπτωση διακυβέρνησης στην ιστορία .

Η λέξη που χρησιμοποιούσαν οι Αθηναίοι για τη Συνέλευσή τους ήταν Εκκλησιά , η ίδια λέξη που χρησιμοποιείται στην Καινή Διαθήκη για την Εκκλησία (και είναι η μεγαλύτερη φιλολογική ειρωνεία σε όλη τη δυτική ιστορία ότι αυτή η λέξη, που υποδήλωνε την ίση συμμετοχή σε όλες τις συζητήσεις όλων των μελών, ήρθε να ορίσει ένα είδος αυτοδιαιωνιζόμενης, αυτοπροστατευόμενης σπαρτιατικής γερουσίας —η οποία θα φαινόταν ολοφάνερη ανοησία στους ελληνόφωνους χριστιανούς της Καινής Διαθήκης, που πίστευαν ότι ήταν ισότιμα ​​μέλη της Συνέλευσής τους .)

.οι στροφές της τραγωδίας που διαχειριζόταν ο Σοφοκλής σε όλο το έργο [ Οιδίποδας Τύραννος ] πρέπει να έγιναν δεκτές με οξύ πόνο... γιατί αυτοί οι αλαζονικοί, πριγκιπικοί, Οιδιπόδειοι Έλληνες είχαν δημιουργηθεί να αισθάνονται έντονα τους περιορισμούς της ανθρώπινης κοινωνίας — στους οποίους κανένας πολιτικός ηγέτης, όσο προικισμένος ή θαρραλέος κι αν είναι, δεν μπορεί να παραμείνει σωτήρας για πάντα , όπου κάθε άνθρωπος πρέπει να καταλάβει ότι δεν είναι ήρωας αλλά ουσιαστικά μια ατελής και άτυχη φιγούρα και ότι «οι πόνοι που προκαλούμε στους εαυτούς μας πληγώνουν περισσότερο από όλα. ."

Αν μπορούσαμε να σώσουμε μια λέξη από τον ελληνικό πολιτισμό, αυτή θα έπρεπε να είναι αρετή , αριστεία. Οι αριστοκράτες έδωσαν στους εαυτούς τους το όνομά τους, οι αριστοί (οι καλύτεροι). Είναι ανοιχτό το ερώτημα αν κάποιος θεωρούσε τον εαυτό του μέλος των κακών (του χειρότερου, του πονηρού, των χαζών σκατά). μολονότι αυτό το ξεσκαρτάρισμα εμφανίζεται παντού στη σωζόμενη λογοτεχνία. ...αυτή η ντροπή —ο παραλυτικός φόβος να καταγραφούν ανάμεσα στους κακούς — είναι η κρυμμένη μηχανή που έτρεχε την ελληνική ζωή.

Τα λόγια του Περικλή απηχούν και σε άλλες κρίσιμες ομιλίες της μεταγενέστερης δυτικής ιστορίας ... Ο Λίνκολν στο Γκέτισμπουργκ... Η... επανειλημμένη υπόσχεση του Τσόρτσιλ στον βρετανικό λαό... για «αίμα, κόπο, δάκρυα και ιδρώτα». Και δεν είναι περίεργο, γιατί και οι δύο ρήτορες γνώριζαν τον Θουκυδίδη τους και γνώριζαν αυτή την ομιλία [Επιτάφειος λόγος για τους Αθηναίους νεκρούς τον πρώτο χρόνο του Πελοποννησιακού Πολέμου ]. ...το πιο προφανές μεταγενέστερο παράλληλο είναι η προεδρική ομιλία του John F. Kennedy το 1961 . ......Σε καμία περίπτωση δεν υπάρχει ομολογία αθεΐας, απλώς μια υπονοούμενη παραδοχή ότι ένας πολιτικός δεν είναι χρησμός και δεν έχει καμία δουλειά να μιλά για λογαριασμό του ουρανού.

Ο ΦΙΛΟΣΟΦΟΣ ΟΡΑΜΑΤΙΣΤΗΣ

Πώς να σκέφτεσαι

Κάθε μεγάλο φιλοσοφικό έργο αποτελεί προσωπική εξομολόγηση του δημιουργού του και ένα είδος ακούσιας και ασυνείδητης αυτοβιογραφίας δηλώνει ο Νίτσε  στο Πέρα από το καλό και το κακό.

 Θαλής Ηράκλειτος Παρμενίδης Ξενοφάνης Αναξαγόρας Λεύκιππος Πλάτων Αριστοτέλης Σωκράτης Θουκυδίδης......τόλμησαν να σκεφτούν

Ο ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΗΣ  ΜΟΡΦΟΠΟΙΟΣ

Πώς να βλέπεις

Με τα μάτια του Πραξιτέλη

ΤΙ ΑΠΕΓΙΝΑΝ

Η ρωμαϊκή κατοχή

Ο Απόλλων η αγνή μορφή που λειτουργούσε ως το ιδανικό πρότυπο για όλα τα ανυπέρβλητα αγάλματα θεών και ανθρώπων χάθηκε  όπως και οι ίδιοι οι Έλληνες δεν εμφανίζεται στις μέρες μας συχνά και κυκλοφορούν φήμες ότι έχει πεθάνει    όπως και ο Οδυσσέας.

Οι φιλόσοφοι δεν φιλοδοξούσαν πλέον τις βαθιές πνευματικές ενοράσεις και το ευρύ ηθικό όραμα του Σωκράτη , του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη . Χωρίστηκαν σε αντικρουόμενα σχολεία και περιπλανήθηκαν στον ελληνορωμαϊκό κόσμο ως μόνιμοι μετανάστες, επιλέγοντας όσο μπορούσαν δουλειές του φροντιστηρίου. ... το αποτέλεσμα ήταν ένα ευτελές πνευματικό κλίμα, κατακερματισμένο και αγνωστικιστικό.

Το ελληνορωμαϊκό στοιχείο συναντάει το ιουδαιοχριστιανικό

Από τους πολλούς ανθρώπους της γης, οι Ρωμαίοι μπορεί να είχαν την πιο βαρετή θρησκεία από όλες. ...βασικά η θρησκεία του επιχειρηματία των συμβατικών υποχρεώσεων.

Σε τι πίστευαν τέλος πάντων αυτοί οι Έλληνες, θεωρούσαν πραγματικούς τους θεούς τους ή μήπως τους έβλεπαν σκέτες μεταφορές Το σίγουρο είναι πως δεν είχαν ούτε ομολογίες πίστεως, ούτε δόγματα όπως θα περιμέναμε από μία σύγχρονη θρησκεία και είναι επίσης βέβαιο ότι υπήρχε ένα μεγάλο φάσμα ερμηνειών , όπως πρέπει να υπάρχει πάντοτε σε θρησκευτικά θέματα που το πέρασμα τάξεων και κοινωνικών χαρακτηριστικών  το κέντρο βάρους μετατοπίζεται από καιρού  εις  καιρό.

Σκέψου πόσο επηρέασε ο χριστιανισμός τα πρότυπα μας για το ιδανικό ανθρώπινο σώμα, από τα πανέμορφα σώματα των αθλητών φτάσανε στα  αποστεωμένο σώματα των Αγίων που βλέπεις στις εικόνες . Ο Ιωάννης ο βαπτιστής εμφανίζεται σχεδόν πάντα γυμνός αλλά τα χέρια και τα πόδια του είναι σαν σπιρτόξυλα, δείχνουν βασανισμένα λες και είναι άρρωστος Κι όμως αυτό το σώμα αποτελεί κατά κάποιο τρόπο πρότυπο είναι το ιδανικό χριστιανικό σώμα.

Ακόμη και τα ειδικά στοιχεία του χριστιανικού μοναχισμού —σιωπή, διαλογισμός, ψαλμωδία, διακριτικά κοστούμια, χάντρες, θυμίαμα, γονατιστοί, υψωμένα χέρια στην προσευχή— πολύ πιθανόν να πηγαίνουν πίσω στους Πυθαγόρειους και πέρα ​​από αυτούς στις επιρροές τους , στους Ινδούς Βουδιστές και τους προκατόχους τους.

Οι [ελληνικοί] μύθοι... προσπαθούσαν —σε βαθύτερο επίπεδο— να νιώσουν το άυλο και να πουν το ανείπωτο

Για τους Έλληνες...

Ο Thomas Quinn Cahill (29 Μαρτίου 1940 – 18 Οκτωβρίου 2022) Αμερικανός λόγιος και συγγραφέας. Περισσότερο γνωστός για τη σειρά The Hinges of History , μια πιθανή επτάτομη σειρά στην οποία ο συγγραφέας αφηγείται διαμορφωτικές στιγμές του δυτικού πολιτισμού.

 Ό,τι βιώνουμε στην εποχή μας, ό,τι ελπίζουμε να μάθουμε, ό,τι επιθυμούμε περισσότερο, ό,τι βάλαμε να βρούμε, βλέπουμε ότι οι Έλληνες ήταν εκεί πριν από εμάς και τους συναντάμε στο δρόμο της επιστροφής.

Από την Ελλάδα με φως λύχνο της Αθηνάς για όλη την Γαία

Δημοκρατία Φιλοσοφία Ποίηση   Επιστήμη  Τέχνη Μουσική Μυθολογία Ιστορία  Δημιουργία

Στη Βουδαπέστη το μεγαλύτερο θεματικό πάρκο που έγινε ποτέ για την Αρχαία Ελλάδα

Μια υπερπαραγωγή της Placebo Events σε συνεργασία με τη Διεθνή Έκθεση Θεσσαλονίκης (ΔΕΘ)

Πως γεννήθηκε η Δημοκρατία;

Πως ξεκίνησε ο Τρωικός πόλεμος και πως έμοιαζε ο Δούρειος Ίππος;

Γιατί οι Σπαρτιάτες ήταν τόσο ανίκητοι πολεμιστές;

Πως διοικούσε ο παντοδύναμος Δίας θεούς κ ανθρώπους;

Πόσα χρόνια χρειάστηκαν για χτιστεί ο Παρθενώνας;

Γιατί οι Δελφοί θεωρούνταν το κέντρο του αρχαίου κόσμου;

Μπορείς να αντικρύσεις την Μέδουσα κατάματα;

Με τον τίτλο «ANCIENT GREECE – Τhe Εxhibition» κάνει επίσημα εγκαίνια την Τετάρτη 25 Οκτωβρίου  στη Βουδαπέστη η μεγαλύτερη παραγωγή θεματικού πάρκου που έγινε ποτέ για την Αρχαία Ελλάδα, ξεκινώντας την Ευρωπαϊκή της περιοδεία στο διεθνές εκθεσιακό κέντρο Etele Plaza.

Ένα απίστευτο ταξίδι στην αρχαιότητα “ανοίγει” τις πόρτες του και καλεί μικρούς και μεγάλους να θαυμάσουν από κοντά το μεγαλείο της ελληνικής ιστορίας και μυθολογίας.

Ένα θεματικό πάρκο για την Σπάρτη, την Αθήνα, την Μακεδονία, την Τροία, τις Θερμοπύλες, τους Μεγάλους Φιλοσόφους, την Τέχνη, την Αρχιτεκτονική, τις Εφευρέσεις και πολλά άλλα.

Γνώρισε από κοντά εντυπωσιακά αγάλματα του Άτλα, του Ηρακλή, της Αμαζόνας, του Αχιλλέα, του Λεωνίδα, του Μινώταυρου, του Μεγάλου Αλεξάνδρου, του Δία, της θεάς Αθηνάς. Αλλά και πελώριες κατασκευές όπως το Τρωικό Άλογο και η το Πολεμικό Πλοίο με το οποίο η Αθήνα κυρίευσε όλη την Μεσόγειο!

Με τη συνεργασία αρχαιολόγων και μουσικολόγων, αυτή η έκθεση υπόσχεται να αναδείξει την Αρχαία Ελλάδα με τρόπο που θα γράψει Ιστορία.

Στο θεματικό πάρκο θα παρουσιαστούν μια εκτενή συλλογή από αντίγραφα αρχαιολογικών ευρημάτων, έργα τέχνης, αντικείμενα και εκθέματα που αφορούν την πολιτιστική, ιστορική και φιλοσοφική και πολεμική κληρονομιά της Αρχαίας Ελλάδας.

ΠΗΓΗ 

Ίτε παίδες Ελλήνων ίτε... η ιστορία και το αύριο δεν  μπορεί να περιμένει και είναι δικό μας,... σε όλη την οικουμένη!

Οδύσσεια η ωραιότερη ιστορία του έννοος ανθρώπου

...για ΝΟΗΜΟΝΕΣ ανθρώπους

Το έπος των 12.110 στίχων, αναμφίβολα, συμπεριλαμβάνεται στα πιο πολυδιαβασμένα κείμενα. Ναι, αλλά γιατί; Δύο -εξ αντικειμένου- αρμόδιοι και λάτρεις της Ομηρικής Τέχνης απαντούν

Απαντούν στη LiFO o καθηγητής Αρχαίας Ελληνικής Φιλολογίας στο ΑΠΘ Χρήστος Τσαγγάλης και ο αναπληρωτής καθηγητής Ιστορίας και Αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης Αντώνης Κοτσώνας.

ΟΜΗΡΟΥ ΟΔΥΣΣΕΙΑ, μια συναρπαστική ιστορία. Το έπος των 12.110 στίχων, αναμφίβολα, συμπεριλαμβάνεται στα πιο πολυδιαβασμένα κείμενα, ασκώντας διαχρονικά τεράστια επίδραση στη λογοτεχνία, στην ποίηση και στην τέχνη.

Η δεκαετής περιπλάνηση του πολυμήχανου Οδυσσέα μετά τον Τρωικό Πόλεμο, η πιστή Πηνελόπη που τον περίμενε και ο γιος του, Τηλέμαχος, ο οποίος τον αναζητούσε, έχουν χαράξει βαθιά την πολιτιστική μας συνείδηση. Η ευρηματικότητα, ο ρόλος της μοίρας, η περιπέτεια, το ταξίδι, το γεωγραφικό στοιχείο, ο νόστος, οι δοκιμασίες, η συντροφικότητα, οι μνηστήρες και η αναζήτηση της Ιθάκης ενυπάρχουν στο διαχρονικό έργο της Οδύσσειας.

Δεν είναι τυχαίο άλλωστε ότι στο πρόσφατο αφιέρωμα του BBC η Ομήρου Οδύσσεια κατέκτησε την πρώτη θέση μεταξύ των αφηγημάτων που διαμόρφωσαν τον κόσμο και επηρέασαν σημαντικά τους αναγνώστες τους.

«Η Οδύσσεια είναι το ποίημα του νόστου και αποτελεί ένα από τα συναρπαστικότερα κείμενα της παγκόσμιας λογοτεχνίας» επισημαίνει στη LiFO o καθηγητής Αρχαίας Ελληνικής Φιλολογίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης Χρήστος Τσαγγάλης. Πού όμως οφείλει το έπος αυτό την επιτυχία του; Γιατί συνεχίζει να συναρπάζει αναγνώστες με διαφορετική εθνική καταγωγή, πολιτιστικές καταβολές και πολιτική τοποθέτηση;

Η αίγλη της Οδύσσειας ενέπνευσε τους πρώτους αρχαιολόγους, με τον Ερρίκο Σλήμαν να ξεκινά τις έρευνές του στην Ιθάκη το 1870 αναζητώντας το ανάκτορο του Οδυσσέα, πριν στραφεί σε άλλες ομηρικές θέσεις.

Ο κ. Τσαγγάλης υποστηρίζει: «Το πρώτο στοιχείο που κάνει την Οδύσσεια να ξεχωρίζει είναι ο κεντρικός της ήρωας Οδυσσέας. Η σχέση του ήρωα με την κοινότητα των εταίρων στην οποία ανήκει είναι θεμελιώδης για την ηθογράφησή του.

Η αντίστιξη με την πολεμική Ιλιάδα είναι χαρακτηριστική. Στο παλαιότερο έπος το κύριο θέμα είναι η οργή του Αχιλλέα, που αφορά την αναγνώρισή του από την κοινότητα των εταίρων στην οποία ανήκει. Στην ίδια αυτή κοινότητα ανήκει και ο ιλιαδικός Οδυσσέας, ένας ήρωας πολύ διαφορετικός από τον Οδυσσέα της Οδύσσειας.

Η ριζική αλλαγή που υφίσταται ο Οδυσσέας καθώς περνά από τον πολεμικό κόσμο της Ιλιάδας στον μεταπολεμικό κόσμο της Οδύσσειας φαίνεται ανάγλυφα στην Κυκλώπεια. Εγκλωβισμένος μαζί με τους συντρόφους του στη σπηλιά του ανθρωποφάγου Πολύφημου, ο Οδυσσέας σκέφτεται να σκοτώσει τον Κύκλωπα την ώρα που αποκοιμάται μεθυσμένος από το μαρωνίτικο κρασί που τον κέρασε ο ήρωας. Αντανακλαστικά σχεδόν ο Οδυσσέας φλερτάρει με την ιδέα να ενεργήσει ως ιλιαδικός ήρωας και να σκοτώσει τον κανίβαλο γίγαντα. Αμέσως όμως εγκαταλείπει αυτή την ιδέα, σκεπτόμενος ότι, αν σκοτώσει τον Πολύφημο, θα μείνει μαζί με τους συντρόφους του για πάντα παγιδευμένος στη σπηλιά του Κύκλωπα, καθώς κανείς τους δεν θα είναι σε θέση να μετακινήσει τον τεράστιο βράχο που κλείνει τη μοναδική είσοδο της σπηλιάς. Αν, δηλαδή, λειτουργήσει ως ιλιαδικός Οδυσσέας, θα καταστεί θύμα της ιλιαδικής του συμπεριφοράς.

Σε έναν κόσμο τεράτων, Κυκλώπων και μαγισσών, όπως είναι ο κόσμος των Απολόγων της Οδύσσειας, οι ιλιαδικές ηρωικές πρακτικές είναι όχι μόνο ακατάλληλες αλλά και καταστροφικές. Το νέο έπος της Οδύσσειας χρειάζεται έναν νέο τύπο ήρωα. Η πολεμική αλκή δίνει τη θέση της στην πολύτροπη νόηση και το παραδοσιακό ιλιαδικό κλέος διευρύνεται, περιλαμβάνοντας και τον νόστο, την ανώτερη μορφή κλέους που κατοχυρώνει η Οδύσσεια.

Σε αυτόν τον ειδυλλιακό κόσμο θα στήσει ο ποιητής της Οδύσσειας το σκηνικό για την εκτεταμένη αναδιήγηση από τον ίδιο τον Οδυσσέα όλων των περιπλανήσεών του, από τον απόπλου του από την Τροία μέχρι και την άφιξή του στο νησί της Καλυψώς.

Η διευρυμένη αυτή ανάληψη αποτελεί αποκλειστικό προνόμιο του ήρωα του έπους, ο οποίος ως μοναδικός επιζών αναλαμβάνει να τραγουδήσει στους Φαίακες τη δική του Οδύσσεια. Με τον τρόπο αυτόν το ποίημα αναπαριστά εσωτερικά την ίδια του την εκτέλεση. Ο ποιητής του έπους υποκλίνεται στον αγαπημένο του ήρωα, καθιστώντας τον εσωτερικό αοιδό, καθρεφτίζοντας σε αυτόν τον ίδιο του τον εαυτό και την τέχνη του.

Η Οδύσσεια έχει καταστεί το ποίημα-σύμβολο του νόστου. Η καινοφανής τεχνική της γίνεται αντιληπτή όταν την αντιπαραβάλουμε με την προ-ομηρική επική παράδοση νόστων των λοιπών Αχαιών αρχηγών που επέστρεψαν μετά τον πόλεμο στην Ελλάδα. Σε αυτή την παράδοση οι νόστοι Αχαιών περιλάμβαναν αποκλειστικά τις δυσκολίες του ταξιδιού της επιστροφής.

Στην ομηρική Οδύσσεια, αντίθετα, ο εξωτερικός νόστος του Οδυσσέα παρακολουθεί τον εσωτερικό του νόστο. Ο ήρωας επιστρέφει όχι μόνο στην πατρίδα του, την Ιθάκη, αλλά και στην προηγούμενη κατάστασή του, αυτήν του Ιθακήσιου βασιλιά, του συζύγου της Πηνελόπης και του πατέρα του Τηλέμαχου.

Ο Οδυσσέας δεν περιπλανιέται απλώς στη θάλασσα της Μεσογείου αλλά και στην άβυσσο της ψυχικής του υπόστασης, σε μια προσπάθεια να ανακαλύψει εκ νέου τον παλιό του εαυτό. Οι τόποι τους οποίους επισκέπτεται δεν είναι κυριολεκτικοί. Συνιστούν αφορμές για να βρεθεί αντιμέτωπος με διαφορετικές ψυχικές καταστάσεις. Η γεωγραφία των Απολόγων είναι οι εποχές του ήρωα.

Η φήμη της Οδύσσειας οφείλεται και στην επιδίωξή της να κατοχυρώσει την ποιοτική ανωτερότητα του πρωταγωνιστή της σε σχέση με τους κεντρικούς ήρωες άλλων επικών ποιημάτων με τρωικό ή μετα-τρωικό περιεχόμενο. Στο επεισόδιο των Σειρήνων, ο Οδυσσέας ακούει τις γλυκόλαλες φωνές των παράξενων αυτών πλασμάτων να τον καλούν να πάει στο νησί τους για να ακούσει τα κατορθώματα και τα πάθη των Αχαιών στην Τροία, να ακούσει δηλαδή την Ιλιάδα.

Με πόση δεξιοτεχνία επιχειρεί ο ποιητής της Οδύσσειας να καταστήσει ποιητολογικά χρωματισμένη αυτή την πρόσκληση φαίνεται από τη χρήση από τις Σειρήνες στερεότυπων εκφράσεων που απαντούν μόνο στην Ιλιάδα.

Οι Σειρήνες προσκαλούν τον Οδυσσέα όχι απλώς να πάει στο νησί τους αλλά να εγκαταλείψει το πλοίο της Οδύσσειας, να αλλάξει δηλαδή ποίημα και ποιητή και να γίνει ο ήρωας της Ιλιάδας. Αν βεβαίως συνέβαινε αυτό, το ποίημα θα ακυρωνόταν διά του κυριολεκτικού και συμβολικού θανάτου του ήρωα από τις ανθρωποφάγες Σειρήνες.

Η απειλή όμως, την οποία ξεπερνά ο ήρωας, έχει πια αποκτήσει ποιητολογική διάσταση. Αφορά τον Οδυσσέα ως έμβλημα της Οδύσσειας και κατ’ επέκταση τον ποιητή της Οδύσσειας και το έπος που αυτός δημιούργησε.

Μελετώντας την πολυεπίπεδη οδυσσειακή φυσιογνωμία του Οδυσσέα, μπορούμε να κατανοήσουμε τη διαδικασία της επικής ηρωογονίας. Το αποτέλεσμα είναι εντυπωσιακό: πρόκειται για την αρχαιολογία και παθολογία ενός νέου τύπου ήρωα που έγινε έμβλημα ενός νέου τύπου έπους».

Η έρευνα βασίστηκε στις κρίσεις 108 ειδικών από διάφορες χώρες, κυρίως όμως δυτικές και μάλιστα αγγλόφωνες. Ως εκ τούτου, το εγχείρημα ανακαλεί τον Δυτικό Κανόνα (το σύνολο των έργων των γραμμάτων και των τεχνών που θεωρούνται τα πλέον αξιόλογα στον δυτικό κόσμο), παρότι οι εμπνευστές του αποστασιοποιούνται από μια κανονιστική προσέγγιση.

Κανένας από τους κριτές του BBC δεν είναι Έλληνας, όμως ο αρχαίος ελληνικός πολιτισμός εκπροσωπείται από επτά από τα 100 έργα, ενώ το σύνολο των λοιπών πολιτισμών της αρχαιότητας εκπροσωπείται από πέντε μόλις έργα. Μολονότι η “ελληνοκεντρική” αυτή προσέγγιση υποχωρεί αν εστιάσει κανείς στις επιλογές των κριτών που ζουν σε μη δυτικές χώρες, το ερώτημα παραμένει: γιατί αναδείχθηκε πρώτη η Οδύσσεια;

Για του αρχαίους Έλληνες, η Οδύσσεια (στη γνωστότερη εκδοχή της) ήταν έργο της διάνοιας του Ομήρου, που θεωρούνταν αξεπέραστη, και συνέβαλε καθοριστικά στη διαμόρφωση της εικόνας των Ελλήνων για το παρελθόν τους, στη συγκρότηση του πανθέου των αθανάτων και των σχέσεών τους με τους θνητούς, και στην προβολή προτύπων ανδρικής και γυναικείας αρετής.

Ο Οδυσσέας ξεχωρίζει ανάμεσα στα ηρωικά πρότυπα της αρχαιότητας χάρη στον “πολύτροπο” χαρακτήρα του, που τον καθιστά πιο προσιτό και ανθρώπινο.

Ο ήρωας αυτός και ο νόστος του θα έβρισκαν ιδιαίτερη απήχηση ανάμεσα στους Έλληνες που έφευγαν από την πατρίδα τους για να αποικήσουν άγνωστες γωνιές της Μεσογείου και της Μαύρης Θάλασσας, αλλά και στους ναυτικούς που αρμένιζαν στις θάλασσες αυτές.

Για τον ευρύτερο μεσογειακό κόσμο, η περιήγηση του Οδυσσέα σε άγνωστες περιοχές έδωσε την ευκαιρία σε μη ελληνικούς πληθυσμούς να διαπραγματευτούν την ένταξή του σε έναν ελληνοκεντρικό καταστατικό χάρτη.

Είναι ενδεικτικό ότι ο Λατίνος, γενάρχης των Ετρούσκων της Ιταλίας, θεωρούνταν γιος του Οδυσσέα και της Κίρκης, ενώ στην ιταλική χερσόνησο πλάστηκαν παραλλαγές του οδυσσειακού μύθου που προβάλλουν την οικειοποίηση του ήρωα από μη ελληνικούς πληθυσμούς.

Για τον δυτικό κόσμο από την Αναγέννηση και μετά, η Οδύσσεια είναι πρωτίστως ένα αρχέτυπο περιπλάνησης και επιστροφής στη βάση. Είτε πρόκειται για ταξίδι στους Τροπικούς, είτε για περιήγηση στο Διάστημα, είτε για εσωτερική αναζήτηση, η περιπλάνηση αυτή ενέχει σύνθετους υπαρξιακούς προβληματισμούς.

Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση της “Ιθάκης” του Καβάφη (1911) ή του Οδυσσέα του Τζέιμς Τζόις (1922), με τον τελευταίο να αντικαθιστά το ομηρικό σκηνικό με εκείνο του Δουβλίνου του πρώιμου 20ού αιώνα. Το γεγονός ότι το πλούσιο σε οδυσσειακές αναφορές έργο του Τζόις αναδείχθηκε 17ο στον κατάλογο των κριτών του BBC είναι ένας έμμεσος έπαινος για την Οδύσσεια, καθώς η στενή διακειμενική σχέση των δύο έργων είναι ίσως μοναδική για το σύνολο του σχετικού καταλόγου.

Για παράδειγμα, ο κλασικιστής Victor Bérard και ο φωτογράφος Fred Boissonnas διέσχισαν το 1912 τη Μεσόγειο με ιστιοφόρο, ιχνηλατώντας και φωτογραφίζοντας οδυσσειακά τοπία. Μολονότι η προσέγγιση του ομηρικού κειμένου ως ιστορικού/γεωγραφικού ντοκουμέντου απορρίπτεται από τη σύγχρονη έρευνα (και είχε λοιδορηθεί ήδη από τον Ερατοσθένη), το έργο των Bérard και Boissonnas συνεχίζει να γοητεύει και πρόσφατα αναρτήθηκε στο Διαδίκτυο συνοδευόμενο από διαδραστικούς χάρτες με γεωαναφορές.

Παρά τη διαχρονία της, η απήχηση της Οδύσσειας στον 21ο αιώνα δεν πρέπει να θεωρείται δεδομένη. Στην Ευρώπη και στη Βόρεια Αμερική των τελευταίων δεκαετιών ο Δυτικός Κανόνας αποδομείται και οι Κλασικές Σπουδές υπονομεύονται λόγω της παλαιότερης σύνδεσής του με κυρίαρχες, αλλά προβληματικές ιδεολογίες. Παρά ταύτα, ο λογοτεχνικός και εννοιολογικός πλούτος της ιστορίας του Οδυσσέα προσελκύει νέες, ρηξικέλευθες αναγνώσεις, που απηχούν το ενδιαφέρον του κοινού για επίκαιρα ζητήματα φύλου, φυλής και κοινωνικής τάξης.

Ενδεικτικά αναφέρω τις περιπτώσεις του έργου της Margaret Atwood (γνωστής και από την Ιστορία της Θεραπαινίδας), η οποία συνέθεσε μια εκδοχή της Οδύσσειας ιδωμένη από τη γυναικεία σκοπιά της Πηνελόπης, ως Πηνελοπιάδα (2005)· της Justine McConnell που έγραψε τις Black Odysseys (2013), οι οποίες αναδεικνύουν τους τρόπους με τους οποίους μια ιστορία του Δυτικού Κανόνα ενέπνευσε λογοτέχνες και καλλιτέχνες αφρικανικής καταγωγής να παράγουν έργα που διαπνέονται από μετα-αποικιακές προσεγγίσεις· καθώς και την ψυχιατρική προσέγγιση του Jonathan Shay (Odysseus in America: Combat Trauma and the Trials of Homecoming, 2002) ή το σχετικό κόμικ του Bryan Doerries (The Odyssey of Sergeant Jack Brennan, 2016), τα οποία αντλούν από την ιστορία της Οδύσσειας για να αναλύσουν την εμπειρία της επιστροφής του σύγχρονου στρατιώτη στο σπίτι του και τις μετατραυματικές διαταραχές που τη συνοδεύουν.

Οι τρέχουσες αυτές προσεγγίσεις επιβεβαιώνουν και εμπλουτίζουν την κορυφαία απήχηση της Οδύσσειας, όπως φάνηκε και από την προσοχή που έλαβαν στην πρόσφατη και πολύ επιτυχημένη έκθεση του Βρετανικού Μουσείου “Τροία: Μύθος και Πραγματικότητα”. Χάρη στις προσεγγίσεις αυτές, η αρχαία χιλιοειπωμένη ηρωική ιστορία τρέπεται σε βιωματική εμπειρία για ανθρώπους του 21ου αιώνα, διαστέλλοντας καταλυτικά την οικουμενική διάσταση του έργου».

ΠΗΓΗ

.....που επιστρέφουν με το πλοίο του ΝΟΗΜΟΝΟΣ του γιου του έφρονος Φρονίου

Σπάνιες εκδόσεις Ομηρικών Επών

 Ο Όμηρος στη Γεννάδειο Βιβλιοθήκη

Η πρώτη έκδοση του Ομήρου που τυπώθηκε στη Φλωρεντία το 1488 σε επιμέλεια του λόγιου Έλληνα Δημητρίου Χαλκοκονδύλη. Η πρώτη από τις τρεις διαδοχικές εκδόσεις των ομηρικών επών από τον Ιταλό Ουμανιστή τυπογράφο Άλδο Μανούτιο, που τυπώθηκε στη Βενετία το 1504. Η συντομευμένη νεοελληνική παράφραση της Ιλιάδας από τον Νικόλαο Λουκάνη, που τυπώθηκε στη Βενετία το 1526 και κοσμείται από υπέροχες ξυλογραφίες. Οι εντυπωσιακές εικονογραφημένες εκδόσεις του Flaxman.

Τα παραπάνω είναι μερικά μόνο από τα highlights της έκθεσης «Ο Όμηρος στη Γεννάδειο Βιβλιοθήκη: Σπάνιες Εκδόσεις Ομηρικών Επών», που θα πραγματοποιηθεί από τις 3 έως τις 24 Οκτωβρίου 10 στο Κεντρικό Αναγνωστήριο της Γενναδείου Βιβλιοθήκης, της Αμερικανικής Σχολής Κλασικών Σπουδών (Σουηδίας 61, Κολωνάκι), με αφορμή τη διάλεξη στις 3 Οκτωβρίου της δόκτορος Έμιλι Γουίλσον (Emily Wilson), κορυφαίας μελετήτριας και μεταφράστριας του Ομήρου – η Ιλιάδα της μόλις κυκλοφόρησε από τον οίκο W.W. Norton & Company.

«Με αφορμή την ομιλία υπήρξε η σκέψη να δώσουμε στο κοινό την ευκαιρία να δει κάποια κομμάτια από τη Συλλογή του Ιωάννη Γενναδίου. Πηγή έμπνευσης για την έκθεση είναι, όπως και σε άλλες εκθέσεις μας, η φύση της Συλλογής που είναι ελληνοκεντρική και ακολουθεί την πορεία της ελληνικής τυπογραφίας και μέσα από αυτήν και τις διαδρομές των εκδόσεων των ομηρικών επών. Με μια επιλογή από αυτές τις εκδόσεις που στήνονται στο Αναγνωστήριο Σπάνιων Βιβλίων, η έκθεση φιλοδοξεί να ζωντανέψει τις διαδρομές και μετουσιώσεις της πρώτης ομηρικής επικής ύλης στον χώρο και τον χρόνο», δηλώνει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η Ειρήνη Σολομωνίδη, επικεφαλής Βιβλιοθηκάριος της Γενναδείου Βιβλιοθήκης.

«Εκδόσεις του ομηρικού έπους, καθώς και εικονογραφήσεις συναντώνται στην έκθεση όπως και σε κάποιες από τις εκδόσεις που είναι εμπλουτισμένες με εικονογραφικό υλικό από τον ίδιο τον ιδρυτή της Βιβλιοθήκης, Ιωάννη Γεννάδιο, κατά την προσφιλή του πρακτική, της δημιουργίας συνθέσεων από ξεχωριστά συστατικά, στη συγκεκριμένη περίπτωση λόγου και εικόνας», συνεχίζει η συνομιλήτρια του ΑΠΕ-ΜΠΕ, επιμελήτρια επίσης της έκθεσης, της πρώτης του ιδρύματος που είναι αφιερωμένη στον Όμηρο. «Αυτό είναι και το βασικό στοιχείο που την κάνει ξεχωριστή. Ιδιαιτερότητα, επίσης, είναι ότι η έκθεση αποτελεί μια προσπάθεια ανασύστασης ενός ομηρικού σύμπαντος σύμφωνα με την οπτική του συλλέκτη Ιωάννη Γενναδίου. Παρουσιάζεται ένα μικρό αλλά ιδιαίτερης σημασίας μέρος της συλλογής του το οποίο στήνεται σύμφωνα με την ταξινόμηση του προσωπικού του καταλόγου “Έλληνες κλασικοί”, που περιλαμβάνει 6.000 εκδόσεις εκ των οποίων οι 700 είναι ομηρικές: πρώτες εκδόσεις των ομηρικών επών, κριτικές, σχόλια, σχολικά εγχειρίδια, μεταφράσεις και εικονογραφήσεις. Ο επισκέπτης θα έχει την ευκαιρία να φυλλομετρήσει τον ψηφιοποιημένο κατάλογο των ομηρικών εκδόσεων», προσθέτει η ίδια.

Η έκθεση περιλαμβάνει μια επιλογή τεκμηρίων από τις 300 ομηρικές εκδόσεις της Γενναδείου Βιβλιοθήκης. Συγκεκριμένα θα εκτεθούν 39 τεκμήρια που χωρίζονται σε τέσσερις ενότητες: «Ομηρικά έπη και τυπογραφία: αρχές και διασπορά», «Μεταφράσεις και παραφράσεις», «Ομηρικά έπη: μελέτη, σχόλια και διδασκαλία» και, τέλος, «Εικονογραφήσεις ομηρικών εκδόσεων». «Όπως σε κάθε προετοιμασία έκθεσης που φέρνει στο φως τεκμήρια της συλλογής του συλλέκτη Ιωάννη Γενναδίου, είχαμε την ευκαιρία να κάνουμε και εμείς ένα ταξίδι στον χρόνο και στη γνώση. Θα θέλαμε η έκθεση να έχει απήχηση σε νέους ανθρώπους», τονίζει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η κα Σολομωνίδη, που αναφέρεται και στη σπουδαία μελετήτρια, η οποία επιλέχθηκε να δώσει τις ετήσιες διαλέξεις της Γενναδείου Βιβλιοθήκης στη μνήμη της Θάλειας Ποταμιάνου για το ακαδημαϊκό έτος 2023-2024. 

«Επιλέξαμε τη δόκτορα Wilson, η οποία είναι μια πολύ σημαντική και μοντέρνα μελετήτρια του Oμήρου γιατί η όλη λογική των Διαλέξεων στη μνήμη της Θάλειας Ποταμιάνου είναι να αναδείξουμε και να καταλάβουμε τη σημασία που έχει ο ελληνικός πολιτισμός στις μέρες μας. Η δόκτωρ Wilson έχει μεταφράσει την Oδύσσεια και αυτές τις τελευταίες μέρες κυκλοφόρησε και η μετάφρασή της στην Ιλιάδα με έναν τρόπο πολύ μοντέρνο που μιλάει σε νέους ανθρώπους και μας δίνει μια διαφορετική και πιο σύγχρονη άποψη των ομηρικών επών», καταλήγει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η επικεφαλής Βιβλιοθηκάριος της Γενναδείου Βιβλιοθήκης.

Τα εγκαίνια της έκθεσης θα πραγματοποιηθούν μετά τη διάλεξη της Έμιλι Γουίλσον την Τρίτη 3 Οκτωβρίου.

Η είσοδος είναι ελεύθερη, ενώ ξεναγήσεις σε ομάδες είναι δυνατό να πραγματοποιηθούν Δευτέρα, Τρίτη και Τετάρτη στις 17.00 και τις Κυριακές 8, 15 και 22 Οκτωβρίου, κατόπιν εκδήλωσης ενδιαφέροντος στο email: msmali.genn@ascsa.edu.gr

Η Έμιλι Γουίλσον θα πραγματοποιήσει τρεις ξεχωριστές ομιλίες στην Αθήνα στις 3 Οκτωβρίου, στην Ουάσινγκτον στις 24 Ιανουαρίου 2024 και στη Νέα Υόρκη στις 8 Μαΐου 2024 με δυνατότητα παρακολούθησης και διαδικτυακά εδώ.

1. Πηγή: ΑΠΕ-ΜΠΕ (Ελένη Μάρκου).

2. Archaeology Newsroom