Σκέψεις Ομηριστών

«Οχι μόνο δεν είναι νεκρή γλώσσα η αρχαία ελληνική, αλλά βρίσκεται μπροστά μας κάθε στιγμή», λέει στα «ΝΕΑ» ο καθηγητής του Χάρβαρντ Γκρέγκορι Ναζ που φωτογραφήθηκε στο μουσείο του αεροδρομίου «Ελ. Βενιζέλος»

«Είμαστε καταναλωτές που δεν σκέφτονται. Είναι σημάδι του καιρού μας. Δείτε για παράδειγμα τι γίνεται με τη λογοτεχνία. Την αντιμετωπίζουμε ως είδος προς κατανάλωση. Δεν είναι χάπι όμως. Δεν είναι βιταμίνη που θα μας λύσει τα προβλήματα. Εχει διαδραστικό χαρακτήρα», λέει στα «ΝΕΑ» ο εκ των κορυφαίων μελετητών του Ομήρου και της αρχαϊκής ελληνικής ποίησης, καθηγητής Κλασικών Σπουδών και Συγκριτικής Λογοτεχνίας στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ, Γκρέγκορι Ναζ, που έχει υποστηρίξει πως τα ομηρικά έπη υπέστησαν δυναμικές αλλαγές μέσω της προφορικής παράδοσης. Και μόνο ο τίτλος του είναι αρκετός για να σε κάνει νιώσεις δέος. Πόσω μάλλον αν γνωρίζεις πως ο Γκρέγκορι Ναζ, που γεννήθηκε στην Ουγγαρία και σπούδασε στα πανεπιστήμια της Ιντιάνας και του Χάρβαρντ Γλωσσολογία- πριν «ερωτευτεί» όπως λέει ο ίδιος την αρχαία ελληνική λογοτεχνία- είναι από τους πρωτοπόρους στη διάδοση της γνώσηςμε ψηφιακά μέσα. Ο πρωτοστάτης για την ψηφιακή διάσωση του αρχαιότερου και καλύτερα διατηρημένου πλήρους κειμένου της “Ιλιάδας”, του χειρογράφου Venetus Α της συλλογής του Βησσαρίωνα, το οποίο και έχει αναρτήσει στο Διαδίκτυο ώστε να είναι προσβάσιμο σε όλους.Κι όμως. Ο άνθρωπος που εμπνεύστηκε το ψηφιακό λίκνο το οποίο επιτρέπει τη διάσωση ακόμη και των πιο ευαίσθητων χειρογράφων και αναγνωρίζεται ως ένας από τους σημαντικότερους πνευματικούς ανθρώπους της εποχής μας, δεν έχει ίχνος από το ύφος που θα περίμενες να αντικρύσεις. 
«Ξέρω πως θα θέλατε να ακούσετε μια δήλωση του τύπου “διαβάστε Ομηρο για να λύσετε τα προβλήματά σας”. Εχω όμως να σας πω το εξής: η λύση των προβλημάτων είναι ενσωματωμένη στην ποίηση και την προφορική παράδοση. Και κρούω τον κώδωνα του κινδύνου προς όλους όσοι είναι παθητικοί καταναλωτές. Αν μας ρωτήσει κάποιος πώς βαθμολογούμε την “Οδύσσεια” στην κλίμακα ένα έως δέκα και βάλουμε πέντε, δεν σημαίνει πως αξίζει πέντε η “Οδύσσεια”, διότι δεν βαθμολογούμε μόνο εμείς το κείμενο. Μας αξιολογεί κι εκείνο. Και ίσως το πέντε να είναι ο βαθμός που μας αξίζει. Κι εδώ βρίσκεται και είναι η ομορφιά του ελληνικού πολιτισμού: στη διαδραστικότητα, τη ζωντάνια, τη συνέχεια στη γλώσσα. Είναι μια πρόκληση που μας προκαλεί διαρκώς να γίνουμε καλύτεροι», συνεχίζει ο διευθυντής του Κέντρου Ελληνικών Σπουδών του Χάρβαρντ, το οποίο σε συνεργασία με το ΕργαστήριοΜελέτης Μύθου και Θρησκείας στην Ελληνική και Ρωμαϊκή Αρχαιότητα του Τμήματος Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Πατρών διοργάνωσαν συνέδριο με θέμα τον Επικό Κύκλο. Βρισκόμαστε στο επίκεντρο μιας παγκόσμιας οικονομικής κρίσης; Πιστεύετε ότι είναι και πολιτιστική; Πρέπει να καταλάβουμε πως δεν υπάρχει μόνο καλή ή κακή περίοδος στην Ιστορία. Αν πάμε πίσω στον 5ο αι. π.Χ. δεν θα βρούμε μόνο θετικά, αλλά και αρνητικά μαθήματα. Αν, για παράδειγμα, σκεφτούμε πως κάποιος ήθελε να σκοτώσει τον Αλκιβιάδη και δεν το έκανε, συνειδητοποιούμε αυτομάτως ότι βρίσκονται μπροστά μας εκατοντάδες χαμένες ευκαιρίες που θα άλλαζαν την Ιστορία. Πρέπει να καταλάβουμε ότι ο πολιτισμός είναι κάτι δυναμικό και διόλου στατικό. 

Η ιστορία επηρεάζει τον πολιτισμό. Ο ελληνικός πολιτισμός ωστόσο είναι τόσο ανθεκτικός και αυτό με κάνει αισιόδοξο τόσο για την επιβίωση των Ελλήνων όσο και του πολιτισμού τους. Αλλά για να καταλάβετε τι εννοώ ακριβώς, θα σας δώσω ένα παράδειγμα. 

Συμμετείχα τον Μάιο σε ένα διεθνές συνέδριο για τον Ομηρο στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Το Σάββατο το βράδυ, μεσούσης της κρίσης, είδα τον κόσμο έξω να γλεντάει, να γελάει, να τρώει, να πίνει, να χορεύει... Εμοιαζε με καρναβάλι. Και τότε άκουσα κάποιον από την παρέα να λέει: «Η Ελλάδα έχει μεγάλο πρόβλημα, αλλά όχι κι οι Ελληνες!». 

Η εικόνα αυτή λοιπόν δείχνει πως ο ελληνικός πολιτισμός μπορεί να επιβιώσει στην οικονομική κρίση. 

Οι κλασικές σπουδές μπορούν να μας δώσουν λύσεις; Θέλω να είμαι ειλικρινής. Αν και αφιέρωσα όλη μου τη ζωή στον ελληνικό πολιτισμό θαυμάζοντας την ομορφιά και την ευφυΐα του με τις συνέχειες και τις ασυνέχειές του, θεωρώ πολύ σημαντικό οι Ελληνες- ιδιαιτέρως της Διασποράς- να μην τον χρησιμοποιούν ως μέσο για να δικαιολογήσουν τη σημερινή τους ταυτότητα. 

Οι Ελληνες που ζουν στην Ευρώπη κάνουν περισσότερη ενδοσκόπηση και αυτοκριτική. Εκείνοι που ζουν όμως στις Ηνωμένες Πολιτείες ανησυχούν για το πώς θα διατηρήσουν ζωντανές τις παραδόσεις τους για τρεις και τέσσερις γενεές. Και διψούν περισσότερο από οπουδήποτε αλλού για να ανυψώσουν τον ελληνικό πολιτισμό ώστε να στηρίξουν τη σημερινή τους ταυτότητα. 

Εκεί είναι και η μεγαλύτερη εμπλοκή μου, ως δασκάλου. Μελετώ τον ελληνικό πολιτισμό με τις συνέχειες και τις ασυνέχειές του. Οι περισσότεροι έχουν στο μυαλό τους παγιωμένες, στατικές απόψεις. Μιλούν, για παράδειγμα, για το θαύμα της αθηναϊκής δημοκρατίας στα τέλη του 5ου αι. π.Χ. Αν τους ρωτήσεις για το θαύμα της Αίγινας στις αρχές του 5ου αι π.Χ., δεν θέλουν να ακούσουν. Αναζητούν τα γνωστά τους μοντέλα και τα επαναλαμβάνουν. Το πρόβλημα έγκειται στο ότι λείπει η δυναμική. Ως δάσκαλος λοιπόν αποστολή μου είναι να δείξω πως οι λύσεις δεν βρίσκονται μέσα από μη εύκαμπτες προσεγγίσεις, άλλα μέσα από την εξερεύνηση και την ποικιλία. 

Γιατί η αρχαία ελληνική λογοτεχνία εξακολουθεί να είναι επίκαιρη;
Δεν είναι επίκαιρη απλώς, είναι μέρος της καθημερινότητάς μας. Θα σας δώσω δύο παραδείγματα. Αν κάποιος σήμερα λιποθυμήσει, του λέμε «τι έπαθες;». Και πριν από 4.000 χρόνια χρησιμοποιούσαν την ίδια έκφραση με την ίδια σύνταξη για την ίδια περίσταση. Δείτε τι συμβαίνει στην «Ιλιάδα». Ο Εκτορας αποχαιρετά την Ανδρομάχη και τον γιο του. Το παιδί φοβάται την εντυπωσιακή περικεφαλαία τού πατέρα του και βάζει τα κλάματα. Ο Εκτορας βγάζει την περικεφαλαία και παίρνει αγκαλιά το παιδί, ενώ το ζευγάρι χωρίζει με χαμόγελο στα χείλη και δάκρυα στα μάτια. Οι αρχαιολόγοι απέδειξαν πως η παραγωγή της περικεφαλαίας που φορούσε ο Εκτορας σταμάτησε το 1600 π.Χ. Το συναίσθημα όμως ανάμεσα στο ζευγάρι, όπως και ανάμεσα στον πατέρα και το παιδί που περιγράφει ο Ομηρος είναι ακριβώς το ίδιο. Οι ανθρώπινες στιγμές δεν έχουν αλλάξει. 

Ποιος ήταν τελικά ο Ομηρος; Είμαι οπαδός της θεωρίας της εξέλιξης, ένας δαρβινιστής της λογοτεχνίας. Ως εκ τούτου θεωρώ πως ο Ομηρος είναι ένας ήρωας της λογοτεχνίας που εκφράζει τη ζωή καλύτερα από οποιονδήποτε άλλο. Κι αυτό επετεύχθη χάρη στην προφορική παράδοση αρχικά. Τα έπη άλλαζαν δε γενιά με γενιά. Στα κλασικά χρόνια για παράδειγμα, λειτούργησαν υπέρ της προπαγάνδας της αθηναϊκής ηγεμονίας. 

Κινδυνεύουν οι κλασικές σπουδές; 

Αυτό το ακούω από τότε που ήμουν νέος. Πάντα υπάρχουν Κασσάνδρες. Είναι μια άποψη που έχει να κάνει με το γεγονός ότι η εκπαιδευτική πολιτική παγκοσμίως βρίσκεται σε διαρκή πτώση. Είναι ένα θέμα που δεν έχει να κάνει με την ελληνική παιδεία και τον ελληνικό πολιτισμό, αλλά με τον πολιτισμό εν γένει. Είμαι αισιόδοξος ότι αν και θα υπάρχουν σκαμπανεβάσματα, τα πράγματα θα πάνε καλά. 

Αισθάνεστε μόνος ως φιλέλληνας; 

Οχι. Και δεν βλέπω την Ελλάδα ως το κακό παιδί της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Υπάρχει άγνοια. Δεν ξέρουν τους Ελληνες και τα ελαττώματά τους. Εγώ τα γνωρίζω καλύτερα κι από εκείνους. Δεν θυμώνω. Χαμογελάω όταν βλέπω τι γίνεται. 

Δεν βλέπω την Ελλάδα ως κακό παιδί της Ευρώπης. Υπάρχει άγνοια. Δεν ξέρουν τους Ελληνες και τα ελαττώματά τους. Εγώ τα γνωρίζω καλύτερα κι από εκείνους. Χαμογελάω όταν βλέπω τι γίνεται

«Οι Ελληνες θα επιβιώσουν στην κρίση»

Συνέντευξη του Γκρέγκορι Ναζ, καθηγητή του Χάρβαρντ και κορυφαίου μελετητή του Ομήρου

ΜΑΙΡΗ ΑΔΑΜΟΠΟΥΛΟΥ 

ΠΗΓΗ 

Σύγχρονη Πηνελόπη

                                   Μοντέρνα Πηνελόπη

Λίγα λόγια

Η Πηνελόπη ιδωμένη μέσα από το πρίσμα του Οδυσσέα αποτελεί πια μια εικαστική σύμβαση που συνήθως παρουσιάζεται ως μια φιγούρα που περιμένει καρτερικά πράγμα που απορρέει από τις ηθικές διαστάσεις που θέλουν την Πηνελόπη σύμβολο καρτερικότητας και συζυγικής πίστης. Η ανάγνωση όμως του Ομηρικού έπους μας παρουσιάζει όμως και άλλους ρόλους της Πηνελόπης εκτός από αυτόν της συζύγου που ο πλέον σημαντικός είναι αυτός της βασίλισσας. Η Πηνελόπη στο γλυπτό επιλέγεται να παρουσιασθει στον ρόλο της ως βασίλισσα ως το δομικό στοιχείο του βασιλείου της Ιθάκης. Ως τέτοια έχει να αντιμετωπίσει την διακύβευση του βασιλείου της άλλα ίσως και της ίδιας της ζωής και της ζωής του γιου της και το γεγονός ότι παραδίδει στον Οδυσσέα ακέραιο το βασίλειο μετά από είκοσι χρόνια δείχνει την ευφυΐα και την ικανότητα της.

Στο γλυπτό η ευφυΐα της, η ευρηματικότητα ,η ευελιξία της, το ύφαινε-ξήλωνε, παρουσιάζονται καθιστώντας τον θρόνο αλλά και το ίδιο της το σώμα ένα πάζλ το οποίο συνθέτεται και αποσυνθέτεται, δομείται και αποδομείται καθιστώντας την ύπαρξη της απρόβλεπτη και άπιαστη, “εκεί που υπάρχει ένα στήθος, ένας μηρός ένα άκρο την άλλη στιγμή είναι αέρας». Το στοιχείο της κατασκευής του γλυπτού έχει επιλεχθεί να είναι το σκυρόδεμα για την πλαστικότητα του και το δομικό του χαρακτήρα, για την ικανότητα του να ρέει άλλα και να μπορεί να στηρίζει. Τέλος μια ακόμη διάσταση της βασίλισσας της Ιθάκης είναι μέσα από τα μάτια των μνηστήρων όπου υπάρχει ως ένας στόχος ο οποίος δεν μπορεί να επιτευχθεί, ένα όλον του οποίου μόνο κομμάτια μπορούν να έχουν, ένα πάζλ που δεν έχει λύση. Ποιος από φιλοδοξία θέλει να συνεχίζει να παίζει ένα τέτοιο παιχνίδι και ποιος έχει την σοφία να αποχωρήσει;

ΦΑΝΟΥΡΗΣ ΜΩΡΑΪΤΗΣ

A few thoughts.

Penelope has been numerously depicted as a reclining or standing figure that stoically awaits her husband Odysseus, an image that agrees with her symbolic representation of chastity and marital faith. But reading Homer’s Odyssey we are presented with additional and equally important views of Penelope. Among these views are the ones of her as a queen of Ithaca and also her as a person and not as a symbol. In my sculpture proposal I choose to interpret and materialize the above views by representing Penelope as a seated figure that is fragmented, made out of pieces, the building blocks of a kingdom, the building blocks of a family, the building blocks of herself.

Penelope as a queen absent of her king had to face threats against the kingdom of Ithaca, threats against the life of her son and also threats against her own life, but with her intelligence, elusiveness and stoicism managed to overcome all the dangers and the perilous situations for the twenty year period of Odysseus’s absent. In the sculpture her elusiveness, intelligence and stoicism are reflected by representing her body and also her throne as a three dimensional puzzle that is constructed and deconstructed making her existence a process of being and not being, “where before was a thigh, a hand or a breast the next moment is thin air”.

The sculpture reveals to us the trials of a kingdom but also the ones of a body. The composition is made in such way that the fragmented figure is on the one side and the pieces/fragments that are missing are on the other side in order to leave the middle part void for us to imagine the process of construction and deconstruction. A process that we can relate to, a process that unveils the truth that we as persons under a difficult and long lasting situation we remain the “same” but we also become “others”, a continuous flow from who we were to who we are, a deceptively reversible process.

There is also another interpretation of Penelope, the one of the suitors’ perspective in which Penelope is the ultimate goal that cannot be achieved, a whole that only pieces and bits of it they can have, a puzzle without solution. Who is ambitious enough to continue playing such a game and who has the wisdom to withdraw?

FANOURIOS MORAITIS

Νίκος Τρανός

Καθηγητής Α Εργαστηρίου Γλυπτικής

Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών Αθήνας

Παρακάτω παραθέτω κάποιες σκέψεις για την εικαστική πρόταση του Φανούρη Μωραΐτη όσον αφορά το γλυπτό με θέμα την Πηνελόπη.

Η δωρικότητα και το δισυπόστατο της Πηνελόπης ως θέματος αποδίδονται στο γλυπτό με την αποσπασματικότητα του, όπου ο καθένας μας καλείται να συμπληρώσει τα κομμάτια μιας εικόνας, τα κομμάτια μιας μνήμης. Το ίδιο συμβαίνει και με τη σύγχρονη Πηνελόπη, την γυναίκα, την μητέρα που προσπαθεί μέσα από τα “κομμάτια” ενός απόντος συζύγου, ενός απόντος πάτερα να συμπληρώσει και να παρουσιάσει μνήμες και εικόνες, στα παιδιά της αλλά και στην ίδια, ενός πατέρα παρόντος και ενός συζύγου παρόντος αντίστοιχα. Είναι ένα γλυπτό που μας αποκαλύπτει την δοκιμασία ενός βασιλείου αλλά και ενός σώματος. Με τα αποσπασματικά στοιχεία του θρόνου και του σώματος στο ένα άκρο, τα κομμάτια που λείπουν στο άλλο άκρο και στο μέσον να υπονοείται η διαδικασία συναρμολόγησης και αποσυναρμολόγησης. Μια διαδικασία που μας φανερώνει ότι κάτω από μια δύσκολη και μακροχρόνια συνθήκη παραμένουμε ίδιοι αλλά γινόμαστε και άλλοι, μια ροή από το είναι στο φαίνεσθαι και από το φαίνεσθαι στο είναι, μια ροή επίπονη και προπαντός μη αναστρέψιμη.

Εικαστικά θεωρώ ότι η πρόταση βρίσκεται στην αιχμή των διεθνών πλαστικών αναζητήσεων και θα φέρει του κατοίκους της Ιθάκης σε επαφή με τον “κόσμο”, το γλυπτό δηλαδή όχι μόνο θα υπάρχει στον ίδιο φυσικό χώρο με το δικό τους σώμα αλλά επίσης θα επικοινωνεί αξία αισθητική, θα αποτελεί δηλαδή ένα “κόσμημα” για το νησί της Ιθάκης.

Με εκτίμηση,

Νίκος Τρανός

Πηγή  Ithacanews