Εμπνευσμένος από τον μύθο της Οδύσσειας, ο Ρεκαλκάτι στήνει ένα συγκλονιστικό ψυχαναλυτικό δοκίμιο, που δεν απευθύνεται μόνο σε μυημένους, για την κληρονομιά, την ευθύνη την επιθυμία και την ενηλικίωση.
Ένα παιδί ατενίζει το πέλαγος. Είναι ο Τηλέμαχος, που ζητά δικαιοσύνη: δεν υπάρχει πλέον Νόμος στη γη του, μόνο η φαινομενικά ατελείωτη Νύχτα των Μνηστήρων... Ο Τηλέμαχος περιμένει τον πατέρα του, τον Οδυσσέα, για να επαναφέρει τη συμβολική τάξη στον ρημαγμένο από τους Μνηστήρες οίκο του. Αντίθετα με τον Οιδίποδα, που πέφτει τυφλωμένος από ενοχή για την εγκληματική του επιθυμία, αντίθετα με τον Νάρκισσο, που θαμπώνεται από τη στείρα ομορφιά της εικόνας του, ο Τηλέμαχος ατενίζει το πέλαγος με μάτια ορθάνοιχτα αναζητώντας απελπισμένα τον πατέρα, το Νόμο του πατέρα.
Τα σημερινά παιδιά μοιάζουν στον Τηλέμαχο. Ψάχνουν με το βλέμμα αυτό(ν) που θα επιστρέψει από τη θάλασσα, αναζητούν το Νόμο που θα τους ανοίξει νέους ορίζοντες. Γιατί ο πατέρας, αν και δεν είναι ο κάτοχος του Νόμου, αν και δεν γνωρίζει το έσχατο νόημα της ζωής, καταδεικνύει ωστόσο μέσα από τη σαρκωμένη μαρτυρία της ύπαρξής του ότι είναι δυνατόν -είναι ακόμα δυνατόν- να νοηματοδοτήσει αυτό τον κόσμο, να μεταδώσει την επιθυμία, να μιλήσει για το μέλλον· να πει στον Τηλέμαχο ότι ακόμα δεν έχουν συμβεί τα πάντα, ότι ακόμα δεν τα έχουμε δει όλα, δεν τα έχουμε γνωρίσει όλα. Να καταστήσει, εντέλει, το Παιδί αληθινό κληρονόμο, ικανό όχι μόνο να παραλάβει ένα νόημα για τον κόσμο, αλλά και να ανακαλύψει καινούρια νοήματα του κόσμου, καινούριους κόσμους νοήματος.
«Το σύμπλεγμα του Τηλέμαχου είναι μια αντιστροφή του οιδιπόδειου συμπλέγματος
Απόσπασμα από τη συνέντευξη του συγγραφέως στη Καθημερινή
– Περιγράφετε τέσσερις τύπους υιού. Και καταλήγετε στον Τηλέμαχο ως τον υιό που έχει ανάγκη η κοινωνία μας. Τι ακριβώς χρειαζόμαστε από αυτόν;
– Ο Τηλέμαχος είναι η εικόνα του σωστού παιδιού. Δεν είναι ο γιος που θέλει να βγάλει από τη μέση τον πατέρα, σκοτώνοντάς τον. Δεν είναι ο γιος που υπακούει παθητικά τον πατέρα. Είναι ο γιος που ερμηνεύει την κληρονομιά ως ανάκτηση. Δεν αρνείται όπως ο Οιδίποδας τον πατέρα, αλλά ωστόσο δεν υποτάσσεται σε αυτόν. Ο Τηλέμαχος είναι ικανός να επαναφέρει μια συμβολική συμφωνία μεταξύ των γενεών. Τα παιδιά μας χρειάζονται να συναντήσουν πατεράδες που αποτελούν οι ίδιοι μαρτυρία της επιθυμίας. Οχι τον πατέρα-αφέντη, τον πατέρα με τη ράβδο. Αυτή η μορφή πατέρα έχει δύσει οριστικά. Ο Τηλέμαχος είναι ο γιος που δεν περιορίζεται στο να περιμένει την επιστροφή του πατέρα. Είναι ο γιος που επιχειρεί με τόλμη το ταξίδι του. Ετσι ανοίγει η Οδύσσεια: με το ταξίδι του γιου που κατευθύνεται στην Πύλο και στη Σπάρτη για να βρει τον πατέρα του. Είναι το πολιτικό καθήκον των νέων γενεών. Να ξανοιχθούν στη θάλασσα, να μην περιμένουν την επιστροφή του πατέρα, να μην παραμείνουν παθητικοί στο να κοιτούν τη θάλασσα.
– Τι είναι η κληρονομιά; Γιατί είναι τόσο δύσκολο για εμάς να αποδεχθούμε την κληρονομιά μας;
– Η κληρονομιά δεν αποτελείται από υλικά αγαθά ή από γονίδια. Δεν είναι η απόκτηση μιας προσόδου, καρπός λεηλασίας. Το να κληρονομήσουμε, σημαίνει να ανακτήσουμε αυτό που οι πατεράδες μας έχουν αφήσει. Είναι μια κίνηση ενεργητική, όχι παθητική. Μα τι κληρονομούμε; Το ουσιαστικό είναι να κληρονομήσουμε την επιθυμία. Ο αληθινός θησαυρός της κληρονομιάς είναι ο θησαυρός της επιθυμίας.
– Είστε αισιόδοξος; Πιστεύετε ότι ο μύθος του Οδυσσέα και του Τηλέμαχου μπορεί να μας κάνει να σκεφτούμε πάλι την ευθύνη μας;
– Τα παιδιά σαν τον Τηλέμαχο επικαλούνται έναν δίκαιο νόμο που βάζει τέλος στη μακρά νύχτα των Μνηστήρων. Η εποχή μας είναι κυριευμένη από τον λόγο του καπιταλιστή, αυτή είναι η μακρά νύχτα. Νύχτα του νόμου, της απεριόριστης κατανάλωσης, της εκμετάλλευσης της γης που νοείται μόνον ως πλουτοπαραγωγική πηγή, της αδιαμφισβήτητης κυριαρχίας των αγορών και της αδυσώπητης οικονομίας. Ο Τηλέμαχος είναι ο γιος που τολμά να ερμηνεύσει την κληρονομιά ως ανάκτηση. Δεν είναι φιγούρα του Μπέκετ, της αναμονής. Είναι η φιγούρα της επιθυμίας. Θεωρώ ότι υπάρχει μια γενιά-Τηλέμαχος. Είναι η γενιά των σωστών παιδιών, των παιδιών που θέλουν να επιχειρήσουν το ταξίδι τους, των παιδιών που δεν φοβούνται τη δύναμη της επιθυμίας τους.
από το βιβλίο
Ο Τηλέμαχος, αντίθετα, έχει τα μάτια του καρφωμένα στο πέλαγος, αγναντεύει τον ορίζοντα. Περιμένει τον πατέρα του –τον οποίο δεν γνώρισε ποτέ- να επιστρέψει με το καράβι, για να επαναφέρει τον Νόμο στο νησί του, όπου οι Μνηστήρες, κυρίαρχοι πια, έχουν καταλάβει το σπίτι του και απολαμβάνουν ατιμωρητί και ασύστολα την περιούσια του.
Ο Τηλέμαχος δεν εκδηλώνει την πατροκτόνο βία του Οιδίποδα, αναζητά τον πατέρα, όχι ως αντίπαλο με τον οποίο θα πολεμήσει μέχρι θανάτου, αλλά ως μια προσδοκία, μια ελπίδα, ως δυνατότητα επαναφοράς του Νόμου του λόγου στη γη του.
Αν ο Οιδίποδας ενσαρκώνει την τραγωδία της παράβασης του Νόμου, ο Τηλέμαχος ενσαρκώνει την επίκληση του Νόμου, παρακαλεί να επιστρέψει ο πατέρας από το πέλαγος και εναποθέτει στην επιστροφή του την ελπίδα για απονομή δικαιοσύνης στην Ιθάκη. Ενώ το βλέμμα του Οιδίποδα σβήνει μέσα στην ανίσχυρη μανία της αυτοτύφλωσης –ως ανεξίτηλη σφραγίδα ενοχής-, το βλέμμα του Τηλέμαχου στρέφεται στον ορίζοντα για να διακρίνει αυτό που επιστρέφει από το πέλαγος. Ασφαλώς, ο Τηλέμαχος κινδυνεύει από μελαγχολία, από τη νοσταλγία για τον ένδοξο πατέρα, τον βασιλιά της Ιθάκης, τον μεγάλο ήρωα που εκπόρθησε την Τροία».
Το ερώτημα είναι «τι μένει από τον πατέρα;» στους καιρούς της αποδόμησής του.
«Ζούμε στην εποχή της αμετάκλητης δύσης του πατέρα, ζούμε όπως και την εποχή του Τηλέμαχου, οι νέες γενιές κοιτάζουν το πέλαγος περιμένοντας να επιστρέψει κάτι από τον πατέρα. Η αναμονή τους δεν είναι μια μελαγχολική αδράνεια.
Οι νέες γενιές έχουν δεσμευτεί- όπως και ο Τηλέμαχος- να πραγματοποιήσουν την εξατομικευμένη κίνηση ανάκτησης του δικού τους μέλλοντος, της δικής τους κληρονομιάς. Ασφαλώς, ο ομηρικός Τηλέμαχος περιμένει να δει στον ορίζοντα τα ένδοξα πανιά του νικηφόρου στόλου του πατέρα- ήρωα. Όμως, ο πατέρας που θα ξαναβρεί θα είναι ένα ρακένδυτος πλάνης, ένας ανέστιος. Στο σύμπλεγμα του Τηλέμαχου δεν χρειάζεται να αποκατασταθεί η εξαφανισμένη κυριαρχία του πατέρα- αφέντη.
Το αίτημα για πατέρα, κομβικό στη δυσφορία της νέας γενιάς, δεν είναι αίτημα ισχύος ή πειθαρχίας, αλλά μαρτυρίας. Στο προσκήνιο δεν υπάρχουν πια πατέρες- αφέντες, αλλά μόνο η αναγκαιότητα πατέρων- μαρτύρων. Το αίτημα για πατέρα δεν αφορά πλέον πρότυπα, δόγματα, μυθικούς και αήττητους ήρωες, ακλόνητες ιεραρχίες, δυναστική και πειθαρχική εξουσία, αλλά για πράξεις, επιλογές και πάθη, που μπορούν να γίνουν μαρτυρία για το πώς μπορεί κανείς να σταθεί στον σημερινό κόσμο με επιθυμία και ταυτόχρονα με ευθύνη.
Ο πατέρας που επικαλούμαστε σήμερα δεν μπορεί να είναι αυτός που έχει τον τελευταίο λόγο στη ζωή και στον θάνατο, στην έννοια του καλού και του κακού, παρά μόνο ένας πατέρας ριζικά εξανθρωπισμένος, ευάλωτος, ανίκανος να πει ποιο είναι, τελικά το νόημα της ζωής, αλλά ικανός να δείξει μέσα από τη μαρτυρία του προσωπικού του βίου ότι η ζωή μπορεί να έχει νόημα».
«Όλοι υπήρξαμε Τηλέμαχοι. Όλοι κοιτάξαμε τουλάχιστον μια φορά το πέλαγος περιμένοντας να επιστρέψει κάτι από κει…»
Αποσπάσματα από το βιβλίο «Το σύμπλεγμα του Τηλέμαχου», Massimo Recalcati
Ο Τηλέμαχος, αντίθετα, έχει τα μάτια του καρφωμένα στο πέλαγος, αγναντεύει τον ορίζοντα. Περιμένει τον πατέρα του –τον οποίο δεν γνώρισε ποτέ- να επιστρέψει με το καράβι, για να επαναφέρει τον Νόμο στο νησί του, όπου οι Μνηστήρες, κυρίαρχοι πια, έχουν καταλάβει το σπίτι του και απολαμβάνουν ατιμωρητί και ασύστολα την περιούσια του.
Ο Τηλέμαχος δεν εκδηλώνει την πατροκτόνο βία του Οιδίποδα, αναζητά τον πατέρα, όχι ως αντίπαλο με τον οποίο θα πολεμήσει μέχρι θανάτου, αλλά ως μια προσδοκία, μια ελπίδα, ως δυνατότητα επαναφοράς του Νόμου του λόγου στη γη του.
Αν ο Οιδίποδας ενσαρκώνει την τραγωδία της παράβασης του Νόμου, ο Τηλέμαχος ενσαρκώνει την επίκληση του Νόμου, παρακαλεί να επιστρέψει ο πατέρας από το πέλαγος και εναποθέτει στην επιστροφή του την ελπίδα για απονομή δικαιοσύνης στην Ιθάκη. Ενώ το βλέμμα του Οιδίποδα σβήνει μέσα στην ανίσχυρη μανία της αυτοτύφλωσης –ως ανεξίτηλη σφραγίδα ενοχής-, το βλέμμα του Τηλέμαχου στρέφεται στον ορίζοντα για να διακρίνει αυτό που επιστρέφει από το πέλαγος. Ασφαλώς, ο Τηλέμαχος κινδυνεύει από μελαγχολία, από τη νοσταλγία για τον ένδοξο πατέρα, τον βασιλιά της Ιθάκης, τον μεγάλο ήρωα που εκπόρθησε την Τροία».
Το ερώτημα είναι «τι μένει από τον πατέρα;» στους καιρούς της αποδόμησής του.
«Ζούμε στην εποχή της αμετάκλητης δύσης του πατέρα, ζούμε όπως και την εποχή του Τηλέμαχου, οι νέες γενιές κοιτάζουν το πέλαγος περιμένοντας να επιστρέψει κάτι από τον πατέρα. Η αναμονή τους δεν είναι μια μελαγχολική αδράνεια.
Οι νέες γενιές έχουν δεσμευτεί- όπως και ο Τηλέμαχος- να πραγματοποιήσουν την εξατομικευμένη κίνηση ανάκτησης του δικού τους μέλλοντος, της δικής τους κληρονομιάς. Ασφαλώς, ο ομηρικός Τηλέμαχος περιμένει να δει στον ορίζοντα τα ένδοξα πανιά του νικηφόρου στόλου του πατέρα- ήρωα. Όμως, ο πατέρας που θα ξαναβρεί θα είναι ένα ρακένδυτος πλάνης, ένας ανέστιος. Στο σύμπλεγμα του Τηλέμαχου δεν χρειάζεται να αποκατασταθεί η εξαφανισμένη κυριαρχία του πατέρα- αφέντη.
Το αίτημα για πατέρα, κομβικό στη δυσφορία της νέας γενιάς, δεν είναι αίτημα ισχύος ή πειθαρχίας, αλλά μαρτυρίας. Στο προσκήνιο δεν υπάρχουν πια πατέρες- αφέντες, αλλά μόνο η αναγκαιότητα πατέρων- μαρτύρων. Το αίτημα για πατέρα δεν αφορά πλέον πρότυπα, δόγματα, μυθικούς και αήττητους ήρωες, ακλόνητες ιεραρχίες, δυναστική και πειθαρχική εξουσία, αλλά για πράξεις, επιλογές και πάθη, που μπορούν να γίνουν μαρτυρία για το πώς μπορεί κανείς να σταθεί στον σημερινό κόσμο με επιθυμία και ταυτόχρονα με ευθύνη.
Ο πατέρας που επικαλούμαστε σήμερα δεν μπορεί να είναι αυτός που έχει τον τελευταίο λόγο στη ζωή και στον θάνατο, στην έννοια του καλού και του κακού, παρά μόνο ένας πατέρας ριζικά εξανθρωπισμένος, ευάλωτος, ανίκανος να πει ποιο είναι, τελικά το νόημα της ζωής, αλλά ικανός να δείξει μέσα από τη μαρτυρία του προσωπικού του βίου ότι η ζωή μπορεί να έχει νόημα».
«Όλοι υπήρξαμε Τηλέμαχοι. Όλοι κοιτάξαμε τουλάχιστον μια φορά το πέλαγος περιμένοντας να επιστρέψει κάτι από κει…»
Αποσπάσματα από το βιβλίο «Το σύμπλεγμα του Τηλέμαχου», Massimo Recalcati
Όλοι υπήρξαμε Παιδιά και είμαστε ΤΗΛΕΜΑΧΟΙ γιατί ο Ομηρικός Λόγος του Οδυσσέα Νου και η Ατρυτώνη Ψυχή της Πηνελόπης μας έχουν γονιμοποιήσει σε καθαρό Αλεξανδρινό Ουρανό
Αστραία
ΒΙΒΛΙΟΝΕΤ
