Ομηρικά Κοσμήματα

ΤΑ ΔΩΡΑ ΤΩΝ ΜΝΗΣΤΗΡΩΝ ΣΤΗΝ ΠΗΝΕΛΟΠΗ  ΚΑΙ Ο ΟΔΥΣΣΕΑΣ ΠΑΡΩΝ   LORDON Pierre Jérôme Sainte-, 19 ος αιων. Menehould ; musée d'Art et d'Histoire

 ΟΜΗΡΟΚΟΣΜΟΣ

 «Δώρον», «δαίδαλον», «κόσμος» και «Άγαλμα», " Ισθμιον" ,   λέξεις που χρησιμοποιεί ο  Όμηρος  σε αρκετούς στίχους στην Ιλιάδα, την Οδύσσεια και στους Ύμνους  του, κάνοντας αναφορά σε συγκεκριμένα είδη κοσμημάτων και στον λόγο για τον οποίο τα φορούσαν οι κάτοχοι τους .

Στη ραψωδία ο της Οδύσσειας (στίχ. 459-463) ο Εύμαιος,  διηγείται στον «ξένο» Οδυσσέα πως έφτασε στην Ιθάκη, όταν  ένας Φοίνικας ήρθε στο σπίτι του. Ένας «πολύιδρις» άνδρας , περίτεχνος έμπειρος ,επισκέπτεται το σπίτι του Εύμαιου, και για να αποσπάσει την προσοχή των γυναικών του σπιτιού ,παρουσίασε ένα Όρμο (κολιέ), χρυσό  που είχε πάνω του κεχριμπάρια,για να τον πουλήσει. Ετσι βρήκε την ευκαιρία η Φοινικιώτισα να ξεφύγει παίρνοντας  μαζί και  τον μικρό Εύμαιο.

   "...     ἢλυθ’ ἀνὴρ πολύϊδρις ἐμοῦ πρὸς δώματα πατρὸς

χρύσεον ὅρμον ἔχων, μετὰ δ’ ἠλέκτροισιν ἔερτο.
Τὸν μὲν ἄρ’ ἐν μεγάρῳ δμῳαὶ καὶ πότνια μήτηρ
Χερσὶν τ’ ἀμφαφόωντο καὶ ὀφθαλμοῖσιν ὁρῶντο,
ὦνον ὑπισχόμεναι.Στη ραψωδία Σ της Ιλιάδας, όπου γίνεται αναφορά στο χορό των παλικαριών και των παρθένων , οι κοπέλες φορούσαν ωραία στεφάνια, ενώ οι νέοι είχαν μαχαίρια με χρυσούς και αργυρούς τελαμώνες (στίχ. 593-598).

Οι περόνες, στα Ομηρικά έπη   αποτελούσαν  απαραίτητο συμπλήρωμα της ενδυμασίας, καθώς με αυτές έδεναν την  χλαίνη  , ωστόσο θεωρούνται κοσμήματα. Χρυσή περόνη  φορούσε και ο Οδυσσέας, όταν έφυγε από την Ιθάκη.

Στη ραψωδία τ,  ο Οδυσσέας-ζητιάνος ακόμη συνομιλεί  με την γυναίκα του , που δεν τον αναγνωρίζει ακόμη, και της μιλά ότι είδε τον Οδυσσέα, περιγράφοντας της την φορεσιά του Κόκκινο χιτώνα που είχε καρφίτσα ολόχρυση με σκαλίσματα και δύο θηλυκωτήρια (τ,  225-227). Η Πηνελόπη αναγνωρίζει αυτό το στολισμό και λέει πως μόνη της την έραψε.

"Διπλὴ χλαίνη μαλλινη καὶ πορφυρένια φορούσε
ὁ θεῖος Δυσσέας καὶ μὲ χρυσὴ κόπτσα ποὺ εἶχε θηλύκι
διπλότρυπο, κι ἀπὸ μπροστὰ λαμπρῆς δουλειᾶς στολίδι·
σκύλος ζαρκάδι παρδαλὸ στὰ μπροστινά του κράτα,
καὶ κοίτα το ποὺ σπάραζε· κι αὐτὸ θαμάζαν ὅλοι,
πώς, ὄντας ἀπὸ μάλαμα, κοιτάει καὶ πνίγει ὁ σκύλος

τὸ ζῶ, ποὺ μὲ πόδια του σπαράζει νὰ ξεφύγη.
Θυμᾶμαι καὶ φανταχτερὸ χιτώνα στὸ κορμί του,
ποὺ σὰν τὴ φλούδα γυάλιζε ποὺ ἔχει ξερὸ κρομμύδι·
τόσο ἤτανε ψιλόφτιαστος καὶ λιόλαμπρος συνάμα.»

Το κόσμημα των μελισσών  Μουσείο Ηρακλείου

Δώρα προσφέρουν, όμως και οι μνηστήρες στην Πηνελόπη για να την κάνουν να διαλέξει τον καλύτερο. Δώρα πανάκριβα και εντυπωσιακά , προηγμένης τεχνολογίας και αισθητικής

Έτσι ο Αντίνοος προσφέρει ένα πέπλο με δώδεκα χρυσές περόνες,( Περικαλλέα πέπλον) εδώ ο ποιητής αφιερώνει τρείς στίχους για να το περιγράψει Ευρύμαχος έναν χρυσό όρμο με κεχριμπάρια, (Πολυδαίδαλον  όρμον αὐτίκ᾿ ἔνεικε.χρύσεον, ἠλέκτροισιν ἐερμένον ἠέλιον...) Ο Ευρυδάμαντας δύο ενώτια-σκουλαρίκια, τρίπετρα    (χάρις απελάμπετο πολλή από τα ενώτια), Ο Πείσανδρος ένα περιδέραιο,
( περικαλλές άγαλμα) . Για τα τρία τελευταία δώρα ο Όμηρος αφιερώνει δύο στίχους (σ, 292-300). Ο στόχος βέβαια της  Πηνελόπης να δώσουν όλα αυτά δώρα οι μνηστήρες ως αποζημίωση για  όλα αυτά που έφαγαν και λεηλάτησαν όλα αυτά τα χρόνια στο παλάτι, και ο Οδυσσέας που παρακολουθούσε αναγνώρισε την πρόθεση της .

Ὦ Πηνελόπη φρόνιμη, τοῦ Ἰκάριου θυγατέρα,
ὅποιος ἐδῶ ἀπ' τοὺς Ἀχαιοὺς θέλει νὰ φέρνη δῶρα,
δέχου τα· δὲν εἶναι καλὸ χαρίσματα ν' ἀρνιέσαι·
μὰ ἐμεῖς, μήτε στὰ χτήματα, μήτε κι ἀλλοῦ δὲν πᾶμε,
πρὶ νὰ διαλέξης ἄντρα σου τῶν Ἀχαιῶν τὸν πρῶτο. ”

Αὐτά 'πε ὁ Ἀντίνος, κι ἄρεσαν τὰ λόγια του στοὺς ἄλλους,
κι ἔστειλαν ὅλοι κήρυκα τὰ δῶρα νὰ τοὺς φέρη.
Τοῦ Ἀντίνου πέπλο φέρανε πανώριο καὶ μεγάλο,
καὶ πλουμιστό, μὲ δώδεκα μαλαματένιες κόπτσες
ποὺ στὰ θηλύκια ταίριαζαν τὰ ὀμορφολυγισμένα.

Τοῦ Εὐρύμαχου περίτεχνη τοῦ φέραν ἁλυσίδα,
κεχριμπαρένια καὶ χρυσή, ποὺ ἔφεγγε σὰν τὸν ἥλιο.
Οἱ δοῦλοι τοῦ Εὐρυδάμαντα δυὸ σκουλαρίκια φέραν,
μὲ τρία σὰ μοῦρα, ὁλόλαμπρα, πετράδια τὸ καθένα.
Κι ὁ βασιλέας ὁ Πείσαντρος, ὁ γιὸς τοῦ Πολυχτόρου,

δῶρο ἔστειλε πανόμορφο σφανταχτερὸ γιορντάνι.
Ὅμοια κι οἱ ἄλλοι οἱ Ἀχαιοὶ προσφέρνανε στολίδια..."

Κοσμήματα όμως φορούσαν και οι θεές, όπως μας περιγράφει ο Ομηρος.

Στον Ύμνο εις την  Αφροδίτη, όταν η θεά θαμπωμένη από την ομορφιά  του Αγχίση θέλοντας να προκαλέσει την ερωτική επιθυμία του ντύνεται και στολίζεται σαν νύφη: ".. Εἶχε δ’ ἐπιγναμπτάς ἕλικας κάλυκάς τε φαεινὰς,
ὅρμοι δ’ ἀμφ’ ἁπαλῇ δειρῇ περικαλλέες ἦσαν
καλοὶ χρύσειοι παμποίκιλοι ὡς δὲ σελήνη  στήθεσιν ἀμφ’ ἁπαλοῖσιν ἐλάμπετο, θαῦμα ἰδέσθαι.."στιχ. 87-90Πρόκειται για ελικοειδή κοσμήματα κατασκευασμένα από μέταλλο, όπως δηλώνει και το επίθετο «φαεινάς».Γύρω από το λαιμό της η Αφροδίτη φόρεσε «όρμους», που ο ποιητής χαρακτηρίζει με τέσσερα επίθετα: περικαλλέες, καλοί, χρύσειοι και παμποίκιλοι, και τελειώνει με την φράση « θαῦμα ἰδέσθαι».

Στην Ιλιάδα η Αφροδίτη θέλοντας να προστατέψει το γιο της Αινεία τραυματίζεται από το γιο του Τυδέα. Η Αθηνά, ειρωνεύεται ,μπροστά στον Δία, την Αφροδίτη που την θεωρεί ανάξια για  μάχες και πολέμους,   λέγοντας πως τραυμάτισε το «λεπτό» της χέρι σε χρυσή περόνη, καθώς έσπρωχνε τις Αχαιές να πάνε με τους Τρώες (Ε στίχ. 422-425):

 "..ἦ μάλα δὴ τινα Κύπρις Ἀχαιϊάδων ἀνιεῖσα

Τρωσὶν ἅμα σπέσθαι, τοὺς νῦν ἔκπαγλα φίλησε,
Τῶν τινα καρρέζουσα Ἀχαιϊάδων ἐϋπέπλων
Πρὸς χρυσῇ περόνῃ καταμύξατο χεῖρα ἀραιὴν. "

Οι Αχαιές φορούν ωραία πέπλα που στερεώνονται με περίτεχνη περόνη, όπως μας μαρτυρούν τα ευρήματα από τους μυκηναϊκούς τάφους .  Σπειροειδή κοσμήματα, όπως περιβραχιόνια, σφηκωτήρες και πόρπες .

Στην Ιλιάδα η Ήρα, στην προσπάθεια της να προκαλέσει την ερωτική επιθυμία του Δία  στολίζεται με ενώτια, περόνες και με μια ζώνη από την οποία κρέμονται εκατό φούντες  . Με αυτό τον τρόπο ήθελε να αποπλανήσει τον Δία ώστε να έχουν τον χρόνο    οι Αχαιοί να νικήσουν τους Τρώες.

 Στολίζεται λοιπόν με χρυσές καρφίτσες, φορά μια ζώνη με εκατό φούντες και περνά στα αυτιά της σκουλαρίκια με τρία πετράδια σφιγμένα σαν φραγκοστάφυλα (Ιλιάδα Ξ, 180-182). Επιλέγει χρυσές ενετές, ένα είδος πόρπης που συγκρατούσε το πέπλο .

Κοσμήματα «δαίδαλα πολλά»,  προσφέρει  ο Ήφαιστος στη Θέτιδα και την Ευρυνόμη ως αντάλλαγμα για να τις ευχαριστήσει που τον έσωσαν όταν εκδιώχτηκε από τον Όλυμπο (Ιλιάδα Σ 400-402).

Ένας όρμος ως γυναικείο δώρο  αναφέρεται και στον Υμνο εις τον Απόλλωνα. Όταν η Λητώ γεννούσε τον Απόλλωνα οι θεές αποφασίζουν να στείλουν την Ίριδα στον Όλυμπο να μηνύσει την Ειλείθυια να έρθει. Για να μην καταλάβει η Ήρα και για να καλοπιάσουν την Ειλείθυια της υπόσχονται έναν όρμο εννέα πήχεις μακρύ, πλεγμένο με χρυσά νήματα, αρκεί μόνο να πάει γρήγορα κοντά στη Λητώ.

.".  Αἱ δ’ ἶριν προὔπεμψαν ἐϋκτιμένης ἀπὸ νήσου

ἀξέμεν Εἰλείθυιαν, ὑποσχόμεναι μέγαν ὅρμον
χρυσείοισι λίνοισιν ἐερμένον ἐννεάπηχυν." Στίχ. 101  

 Χρυσό όμως είναι και το στεφάνι που φορά η Σελήνη στον Ύμνο εις Σελήνην όπου εμφανίζεται καταστόλιστη και με μια λαμπρότητα εκτυφλωτική λόγω των κοσμημάτων της αλλά κυρίως εξαιτίας της χρυσής στεφάνης που φορεί.(στίχ. 4-6):

" ..      πολὺς δ’ ὑπὸ κόσμος ὄρωρεν Αἴγλης
 λαμπούσης στίλβει δὲ τ’ ἀλάμπετος ἀὴρ
Χρυσέου ἀπὸ στεφάνου. "

 ΔΑΙΔΑΛΟΝ Ποίκιλμα ενδύματος, κόσμημα όπως η πόρπη, ο όρμος, το ίσθμιον  Ξ178, τ227, Σ400
Ε 60 ο λογος περι τεχνης τέκτονος.

ΑΓΑΛΜΑ , το κόσμημα, το καλλώπισμα Δ144, γ274, μ347, τ257
ΔΩΡΟΝ Α390, Γ65, Ι576, Ω425, α316,η132,ω74.
ΔΩΤΗΡ χορηγός θ325
ΚΟΣΜΟΣ στολίδι, Δ145, Ξ187
ΟΡΜΟΣ περιδεραιο Σ402, ο460,σ295

ΙΣΘΜΙΟΝ  περιλαιμιο σ 300






ΤΟ ΔΑΧΤΥΛΙΔΙ ΤΗΣ ΠΗΝΕΛΟΠΗΣ 5ος αιών ΜΟΥΣΕΙΟ ΛΟΥΒΡΟΥ

Ο ΟΔΥΣΣΕΑΣ ΤΕΝΤΩΝΕΙ ΤΟ ΤΟΞΟ Odysseus (Getty Museum); carnelian and gold. Etruscan, circa 425-400 BC

"Η Ομορφιά είναι κυρίως εσωτερική κατάσταση ενεργειακού πλέγματος  γνώσης αυτογνωσίας αυτοσεβασμού   αυτοπειθαρχίας  και περιρρέουσας αρμονίας  εν όρμω ή  εν πλω  σε Κιρκαδικό  ρυθμό επίφυσης   νοηματικής διαυγούς ουσίας.

Σε πανόρμους κύκλους διαύγειας  δρόμων  διηνεκούς  σοφίας  ασφαλή εύορμα  λιμάνια  ρίχνει άγκυρα ορμίζει  ο καθαρός νους  της  Οδυσσειακής ενάργειας: ΑΣΤΡΑΙΑ

 "ατραπιτοί τε διηνεκέες λιμένες τε πάνορμοι πέτραι τ΄ ηλίβατοι και δένδρεα τηλεθόωντα".

 ν 195"

  

Ομηρικές Δημιουργίες

Κλειώ για την Ομηρική Πολιτεία, μετάφραση  ομηρικών στίχων,Μικρός Απόπλους