Ο Θάνατος της κλασικής παιδείας και η αποκατάσταση της ελληνικής σοφίας
Αποσπάσματα από το βιβλίο
"Ποιος Σκότωσε τον Όμηρο",
των Victor Davis Hanson
και Hohn Heath,
από τις εκδόσεις του Κάκτου.
[...]
Μπορούμε να ελπίζουμε ότι, όταν η επίσημη μελέτη των Ελληνικών και των Λατινικών θα έχει τελικά πεθάνει και θαφτεί μέσα στις προσεχείς λίγες δεκαετίες, θα αναδυθεί ξανά με κάποια μορφή που δεν μπορούμε να φανταστούμε -κάποια νέα, μη ακαδημαϊκή μορφή- που θα βλέπει τους Έλληνες όπως είναι.
Αν αυτή η κυκλική, ολότελα ελληνική άποψη της ιστορίας αποδειχτεί αληθινή, τότε το
Ποιος σκότωσε τον Όμηρο; μπορεί να χρησιμεύσει σαν ένα είδος ιστορικού οδηγού, γι αυτούς που δεν έχουν ακόμη γεννηθεί, σχετικά με το τι δεν πρέπει να κάνουν και γιατί δεν πρέπει να το κάνουν.
[...] Τρεις θέσεις είναι ξεκάθαρες και υποστηρίζονται από τους συγγραφείς του βιβλίου.
Η "πόλις" δεν είναι αφρικανικής ούτε ασιατικής εμπνεύσεως αλλά θεσμός σε σκόπιμη αντίθεση με τις ανατολικές προσεγγίσεις στη διακυβέρνηση, τη λογοτεχνία, τη θρησκεία, τον πόλεμο, τα ατομικά δικαιώματα, την ιδιότητα του πολίτη και την επιστήμη.
Ό,τι κι αν υπήρξε Ελλάδα, δεν ήταν Τύρος, Σιδώνα, Γκίζα η Περσέπολη, ούτε Γερμανία, Βρετανία ή Γαλατία.
Ο ι κεντρικές αξίες της κλασικής Ελλάδας είναι μοναδικές, αμετάβλητες και μη πολυτισμικές, ως εκ τούτου ερμηνεύουν τόσο τη διάρκεια όσο και το δυναμισμό του ίδιου του δυτικού πολιτισμού.
Δεύτερη θέση, ο θάνατος της κλασσικής μάθησης είναι και αληθινός και μετρήσιμος. Ελάχιστοι αυτή τη στιγμή στην Αμερική γνωρίζουν κάποια πράγματα σχετικά με την καταγωγή της Δύσης από την αρχαία Ελλάδα. Οι πολίτες μας απομακρύνονται όλο και περισσότερο από τις φιλοσοφική και ηθική θεώρηση που είναι τόσο απαραίτητη αν θέλουμε να καταλάβουμε και να χειριστούμε τον ελεύθερο χρόνο, την ευμάρεια και την ελευθερία στη δύση.
Οι απόλυτες αξίες, η ηθική αιδώς και η ελληνική τραγική προσέγγιση στην ανθρώπινη ύπαρξη, είτε απορρίπτονται ως αντιδραστικές είτε θεωρούνται ως ιδιοκτησία της θρησκευτικής ηθικής.
Οι κατάλληλοι διαχειριστές αυτής της ελληνικής κληρονομιάς -κλασικιστές και Κλασική παιδεία- έχουν σχεδόν χαθεί.
Τρίτη θέση, η τωρινή γενιά των κλασικιστών βοήθησε στην καταστροφή της κλασικής παιδείας. Η υποκρισία τους, εκφράζεται με τη διαφορά του τρόπου ζωής τους από αυτόν που κηρύσσουν, την ασάφεια στη γλώσσα και στην έκφρασή τους, τη νέα θρησκεία τους του μεταμοντερνισμού, τη θεωρία, της κοινωνικής δομής και της σχετικότητας.
Η δική μας γενιά κλασικιστών, αντιμέτωπη με τη διεύρυνση του δυτικού πολιτισμού πέρα από τα σύνορα της Δύσης, αντιμετώπισε επίσης την πρόκληση να εξηγήσει τη σπουδαιότητα της ελληνικής σκέψης και των αξιών στην κρίσιμη εποχή της ηλεκτρονικής σκέψης και ψυχαγωγίας.
Αλλά απέτυχε παταγωδώς, σε τέτοιο, μάλιστα βαθμό ώστε τώρα πια οι Έλληνες δεν παίζουν σχεδόν κανένα ρόλο στις συζητήσεις σχετικά με το πως θα εξελιχθεί η Δύση στην επόμενη χιλιετία.
Ακόμα χειρότερα, η παράλειψη καθήκοντος των ακαδημαϊκών δασκάλων δεν ήταν απλώς η συνηθισμένη τους οκνηρία, αυταρέσκεια και υπεροψία, αλλά συχνότερα μια σκόπιμη επιθυμία να νοθεύσουν, ακόμη και να καταστρέψουν, τους Έλληνες, να διαβεβαιώσουν το κοινό ότι ως κλασικιστές γνωρίζουν καλύτερα πόσο "σεξιστές", ρατσιστές και εκμεταλλευτές ήταν στην πραγματικότητα οι Έλληνες.
Αυτό υπήρξε το ψέμα και η προδοσία που έφερε βραχυπρόθεσμα οφέλη στην καριέρα τους, ωστόσο κατά την πορεία βοήθησε στην καταστροφή ενός ευγενούς επαγγέλματος.
[...]
Η βαθιά γνώση της Ιλιάδας και της Οδύσσειας αποτέλεσε τη βάση του εκπολιτισμού για τους ίδιους του έλληνες -ο Όμηρος ήταν η Ελλάδος παίδευσις, η ποίησή του "το Βιβλίο".
Στην αρχαία Ελλάδα όμως δεν υπήρξαν ποτέ ιερές αγελάδες ή ιερά κείμενα. Η πρώτη ισχυρή πρόκληση στο ομηρικό πρωτείο ήρθε τέσσερις αιώνες αργότερα από τον φιλόσοφο Πλάτωνα που εξέβαλε τη μελέτη του Ομήρου και των τραγωδών από την ιδανική πολιτεία του, επισημαίνοντας ότι πλέον κάποιων άλλων μεταφυσικών αντιρρήσεων) αυτές οι ιστορίες παρουσίαζαν ψευδείς και μη υγιείς εικόνες των θεών και των ηρώων.
Ο Πλάτωνας, δεν κατάφερε βέβαια, να εξορίσει τελείως τον Ομηρο, αφού συχνά ο δικός χαρακτηρισμός για τον Σωκράτη βασίζεται σε ομηρικά και τραγικά πρότυπα για να εξετάσει τον ενάρετο βίο.
Μια γενιά αργότερα, ο πιο συστηματικός φιλόσοφος Αριστοτέλης διέλυσε τις κατηγορίες του Πλάτωνα, τόσο σε ηθική όσο και σε μεταφυσική βάση.
[...]
Καμία σχεδόν πλευρά της πολιτιστικής ζωής των Ρωμαίων δεν είχε μείνει ανέγγιχτη από την ελληνική επίδραση. Η λατινική λογοτεχνική ιστορία αρχίζει με μια διασκευή της Οδύσσειας. Τον δεύτερο αιώνα πια, οι περισσότεροι μορφωμένοι Ρωμαίοι γνώριζαν Ελληνικά κι έτσι μελετούσαν τον Ομηρο. Αναπόφευκτα, η Ρώμη αμφισβήτησε την εξάρτησή της από έναν ανώτερο άλλα ξένο πολιτισμό, αποκαλώντας τους έλληνες αναξιόπιστους, ανέντιμους, συκοφάντες, ψεύτες, εξυπνάκηδες, πολυλογάδες, ακόμη και κάπως εκθηλυμένους.
Ο Μάρκος Κάτων, ο πιο ισχυρός της ρωμαϊκής αριστοκρατίας, αποκάλεσε τον Σωκράτη "φλύαρο" και ανατρεπτικό" και χαρακτήρισε τον ρήτορα Ισοκράτη -και τη σχολή του- "μη πρακτικό".
Εξαπολύοντας κεραυνούς εναντίον των ξενικών ελληνικών επιρροών που διείσδυσαν στον ντόπιο πολιτισμό, έβαλε να πετάξουν τους Ελληνες φιλοσόφους από τη Ρώμη.
Ο Πλούταρχος, ένας Έλληνας από την άσημη Χαιρώνεια, σαν βιογράφος του Κάτωνα, μας βάζει στο κλίμα:
"Αυτός ο σεβαστός και ισχυρός συγκλητικός, προφήτευε και προμάντευε ότι οι Ρωμαίοι θα χάσουν την κυριαρχία τους, αν γεμίσουν και μολυνθούν από τη γνώση των ελληνικών γραμμάτων" ... και πιο κάτω παρατηρεί πικρόχολα: "αυτή όμως την κακή του προφητεία ο χρόνος τη διέψευσε, γιατί στην πραγματικότητα η πόλη ανυψώθηκε σε μέγιστο βαθμό, μολονότι δέχτηκε και τα ελληνικά μαθήματα και την ελληνική παιδεία ολόκληρη."
[...]
Η πρόκληση που αντιμετώπιζαν οι πρώτοι χριστιανοί Πατέρες της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας ήταν:
πως να εκμεταλλευτούν ένα επιτυχημένο ειδωλολατρικό εκπαιδευτικό σύστημα χωρίς να διδάσκουν την ειδωλολατρία,
πως να εμβολιάσουν την αρχαιότερη και πιο σύνθετη ελληνική ιδέα ενός χρήσιμου δυϊσμού σώματος-ψυχής πάνω στη χριστιανική ιδέα της αιωνιότητας,
πως να χρησιμοποιήσουν παλαιότερες εθνικές τελετουργίες στην υπηρεσία ενός νέου θεού. Τι έπρεπε να κάνουν οι καλοί, μορφωμένοι χριστιανοί με τη δική τους κλασική κληρονομιά -τι να κάνουν με αυτούς τους άσεμνους, λάγνους θεούς;
Τους δαόμονες που έπρεπε να έχουν εκδιωχθεί με την εμφάνιση του Χριστού κυκλοφορούσν ανεξέλεγκτα σε όλα τα κείμενα, εμποδίζοντας ακόμη και το δανεισμό από την κατά τα άλλα λογική μεταφυσική αρχιτεκτονική του Πλάτωνα.
[...]
Κάνοντας ένα άλμα στο χρόνο, θα συναντήσουμε τους Αμερικάνους Πατέρες του Έθνους που, βοηθούν να εδραιωθεί μία αμερικανική "λατρεία της αρχαιότητας" στο τελευταίο μισό του δέκατου όγδοου αιώνα. Περπατώντας κανείς στους δρόμους της Ουάσινγκτον, βιώνει από πρώτο χέρι τους ελληνορωμαϊκούς θεσμούς, την αρχιτεκτονική και την πολεοδομία.
Οι Αμερικάνοι περισσότερο από οποιονδήποτε άλλον στη Δύση, πίστεψαν ότι οι Έλληνες ανήκαν σε όλους, ότι η εργατική τάξη των μη αριστοκρατών μπορούσε να διαμορφωθεί και να καθοδηγηθεί από τα κλασικά ιδεώδη διακυβέρνησης, έκφρασης και κάλλους.
Ο Τζέφερσον -κι όχι κάποιος ελιτιστής- υπερασπίστηκε τους Κλασικούς:
"...καθώς προχωρούμε στη ζωή... τα πράγματα αρχίζουν ένα ένα να γκρεμίζοντααι, και υποψιάζομαι ότι τελικά μένουμε μόνο με τον Όμηρο και τον Βιργίλιο, ίσως μόνο με τον Όμήρο".
[...]
Σε μια εποχή που οι περισσότεροι μελετητές απέρριπταν την ιστορικότητα της Τροίας, όταν ελάχιστοι ακαδημαϊκοί δάσκαλοι που υποπτεύονταν την αλήθεια απέφευγαν σωφρόνως να την πουν ευθέως, στέκονταν διστακτικοί και τσαλαβουτούταγαν στην άκρη του νερού, ο Σλίμαν βούτηξε στα βαθιά με το κεφάλι...
Πήγε στην Τουρκία και αποκάλυψε την Τροία στον κόσμο... Έκανε ανασκαφές στις Μυκήνες και στην Τύρινθα και αποκάλυψε έναν ολόκληρο ελληνικό πολιτισμό της Εποχής του Χαλκού.
Σ' οποιοδήποτε βιβλίο για την ελληνική ιστορία θα συναντήσετε τον "νταή" Σλίμαν στην Τροία και σύμφωνα με την αρχαιολογική μέθοδο, "απερίσκεπτο" Σλίμαν, θα κυριαρχεί σε ολόκληρη την παρουσίαση.
Επισκεφθείτε το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο στην Αθήνα, το χρυσάφι των Μυκηνών του "άπληστου" Σλίμαν θα σας ανταποδίδει τη ματιά μέσα από τη νεκρική μάσκα του Αγαμέμνονα.
Πώς θα μπορούσε ποτέ να πεθάνει πραγματικά ο Όμηρος, όταν υπήρχαν ευκαιρίες για θεοπάλαβους όπως ο Ερρίκος Σλίμαν με την Ιλιάδα στο χέρι μπροστά στα τείχη της Τροίας να ξαναφέρουν τους Έλληνες στη ζωή.
Ο Μίλμαν Πάρι, εκπαιδευμένος στα δημόσια σχολεία της βόρειας Καλιφόρνιας, δεν έλαβε υποτροφία για μεταπτυχιακές σπουδές στις Ηνωμένες Πολιτείες. Αντίθετα, πήγε στο Παρίσι για να σπουδάσει στη Σορβόνη το 1924. Οι δύο διατριβές του έφεραν επανάσταση στην κατανόησή μας γύρω από την ομηρική γραφή.
Ο Πάρι πρόσφερε τα χειροπιαστά στοιχεία για να αποδείξει ότι τα ποιήματα αποτελούσαν μέρος μιας μακράς προφορικής παράδοσης και ότι αυτός ο τρόπος της σύνθεσης εξηγούσε σε μεγάλο βαθμό πολλές από τις ιδιαιτερότητες του ομηρικού ύφους.
Κάτι ακόμη πιο σημαντικό, τα ερωτήματα σχετικά με την ενότητα και την αρτιότητα των επικών ποιημάτων, που κυριαρχούσαν εν πολλοίς κατά τη μελέτη του Ομήρου τον περασμένο αιώνα:
- Υπήρχε ένας Όμηρος ή πολλοί;
- Ποια μέρη των επικών ποιημάτων ήταν τίνος ποιητή; Μπορούσαν πια να παραμεριστούν, αφού οι λόγιοι μπορούσαν τώρα να επιστρέψουν στο νόημα των κειμένων με νέα ερωτηματικά:
- Ποιοί άκουγαν την Ιλιάδα, Πότε, Πού και Γιατί:
Ο Πάρι πέθανε τραγικά στα τριάντα τρία του, εφτά μόλις χρόνια μετά τη συγγραφή (στα Γαλλικά) της πιο σπουδαίας εργασίας του, χωρίς ποτέ να μάθει για πόσα χρόνια αυτή θα συνέχιζε να είναι σπουδαία.
Μια πολύ διαφορετική ιδιοσυγκρασία από τον Σλίμαν, που όμως μοιραζόταν πολλές κοινές ιδιότητες -και υπέστη πολλές από τις ίδιες ταπεινώσεις- με τον άνθρωπο που ανακάλυψε την Τροία, ήταν ο Βέντρις.
Ο Βέντρις δεν είχε επαγγελματική ακαδημαϊκή εκπαίδευση στις Κλασικές Σπουδές, αφού είχε φοιτήσει σε αρχιτεκτονική σχολή στο Λονδίνο. Μιλούσε άπταιστα Αγγλικά, Γαλλικά Γερμανικά -είχε διαβάσει για τα αιγυπτιακά ιερογλυφικά σε γερμανικό βιβλίο όταν ήταν μόλις επτά ετών), Πολωνικά (τα έμαθε μόνος του στα έξη) και Σουηδικά (τα έμαθε κατά τη διάρκεια επίσκεψης του που κράτησε λίγες εβδομάδες)..
Γοητευμένος από την πρόκληση της μινωικής γραφής (που βρέθηκε επίσης σε πινακίδες στα ερείπια ελληνικών ανακτόρων της Εποχής του χαλκού), ο Βέντρις αφιέρωσε τον ελεύθερο χρόνο του στην αποκωδικοποίηση της, δημοσιεύοντας το πρώτο άρθρο πάνω στο θέμα όταν ήταν δεκαοκτώ ετών.
Στη συνέχεια, το 1952, σε ηλικία τριάντα ετών, αυτό το ανερχόμενο αστέρι του αρχιτεκτονικού κόσμου ανακοίνωσε στην κοινότητα των κλασικιστών ότι είχε ανακαλύψει ένα κλειδί για την αποκωδικοποίση των πινακίδων και ότι τελικώς, ήταν Ελληνικά!
Σε συνεργασία με έναν κλασικό φιλόλογο, ο Βέντρις άρχισε να μεταφράζει Ελληνικά γραμμένα σε συλλαβογράμματη γραφή επτακόσια χρόνια πριν τον Όμηρο. Για πρώτη φορά μπορούσαμε να διαβάσουμε "σύγχρονα" έγγραφα σχετικά με τη ζωή των Ελλήνων στο μυκηναϊκό κόσμο (οι πινακίδες καλύπτουν χονδρικά μια περίοδο από το 1400 έως το 1200 π.Χ.)
Το φθινόπωρο του 1956, λίγες μόλις εβδομάδες πριν από την έκδοση του βιβλίου που είχε γράψει με τον φιλόλογο, σχετικά με την αποκωδικοποίηση της Γραμμικής Β, σκοτώθηκε σε αυτοκινητικό δυστύχημα. Όπως και ο Μίλμαν Πάρι, ο Βέντρις δεν είχε την ικανοποίηση να δει τις εικονοκλαστικές θεωρίες του να αλλάζουν τον τρόπο με τον οποίο κατανοούμε όλοι τη μεσογειακή αρχαιότητα.
Ο Όμηρος, τα τελευταία εκατό χρόνια, είχε σωθεί από τρεις "απροσάρμοστους" -τον Σλίμαν, τον Πάρι και τον Βέντρις- που εργάστηκαν όχι για να κερδίσουν προαγωγή, μόνιμη θέση ή την επιδοκιμασία των λογίων, αλλά κυρίως από μια έμφυτη επιθυμία να μάθουν και να κάνουν και άλλους να μάθουν για την Ελλάδα.
Μεγάλα μυαλά του εικοστού αιώνα, όπως ο Τ.Σ. Έλιοτ, ο Έζρα Πάουντ, ο Πικάσο και ο Ουίνστον Τσώρτσιλ, αποδείκνυαν την αξία των Κλασικών Σπουδών στην γνώση, έκφραση και ευφράδεια, τόσο για προοδευτικούς όσο και για αντιδραστικούς.
Ωστόσο η αληθινή αιτία που οι Έλληνες διατηρούνταν ακόμη ζωντανοί ήταν επειδή οι ένθερμοι μαθητές του Ομήρου -μερικοί από αυτούς επαγγελματίες κλασικιστές- δεν εννοούσαν να τον αφήσουν να πεθάνει. Στην τάξη και στις βουνοκορφές της Μεσογείου, στην Σορβόνη και στη βιβλιοθήκη του σπιτιού τους αργά τη νύχτα μετά από μια μέρα στο γραφείο, υπήρχαν άντρες και γυναίκες που σκέφτονταν -και ενεργούσαν- σαν Έλληνες.
Εμείς, οι πιο ταπεινοί άντρες και γυναίκες, μπορούμε τουλάχιστον να μάθουμε από τις πράξεις τους ότι μπορούμε μόνο να σώσουμε τους Έλληνες και τον τρόπο τους να βλέπουν τον κόσμο -και επομένως να σώσουμε τον εαυτό μας- μόνο με το να σκεφτόμαστε και να ενεργούμε όπως εκείνοι στους οποίους έχουμε αφιερώσει τη ζωή μας.
Οι Έλληνες, λοιπόν, ήταν τουλάχιστον ζωντανοί καθώς άρχιζε η δεκαετία η δεκαετία του '60.
Από 'δω ακριβώς θα ξεκινήσει ο "θάνατος του Όμηρου". Οι ισχυρισμοί των σύγχρονων καθηγητών ότι "δεν έχουν σχέση με την εποχή μας" και ότι "δεν είναι πρακτικοί" είναι ανεπαρκείς απολογίες για τον πρόσφατο θάνατο των Κλασικών Σπουδών -διαφορετικά, ο Όμηρος θα έπρεπε να είχε χαθεί υπό δυσκολότερες συνθήκες προ αιώνων.
________________________________________________
Τέλος του Πρώτου μέρους
Το δεύτερο μέρος αποσπασμάτων του βιβλίου ("Ποιος Σκότωσε τον Όμηρο;"
των Β.Ντ. Χάνσον και Τζ. Χέιθ από τις εκδόσεις του Κάκτου), αναφέρεται, στην ανάλυση και περιγραφή των συγγραφέων, για το τι εννοούμε με την περίεργη φράση "σκέπτομαι και ενεργώ σαν Έλληνας", όπως πολύ γλαφυρά αποτυπώνουν.
Ακόμα έχει αναρτηθεί στο Scholeio.com και το τρίτο μέρος εδώ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Όλα είναι δρόμος... αρκεί να είναι ένα μονοπάτι με καρδιά