Στα ίχνη του Οδυσσέα και του Λαέρτη

 

Πατέρας και γιος Μέντελσον στη Σεγέστα (ή Εγεστα ή Αίγεστα) της Σικελίας, το καλοκαίρι του 2011, όταν πραγματοποίησαν από κοινού μια κρουαζέρια στη Μεσόγειο με θέμα την ομηρική «Οδύσσεια».

Πατέρας και γιος στα ίχνη του Οδυσσέα

Η νήσος Γκόζο είναι το δεύτερο μεγαλύτερο από τα εφτά νησιά του αρχιπελάγους της Μάλτας και βρίσκεται κοντά στις ακτές της Σικελίας. Είναι το νησί όπου η νύμφη Καλυψώ υποδέχθηκε τον Οδυσσέα ως ναυαγό, τον ερωτεύθηκε και του έκανε μάγια κρατώντας τον αιχμάλωτό της επί επτά συναπτά έτη στη σπηλιά της. Η σπηλιά αυτή είναι σήμερα ένα από τα πιο γνωστά τουριστικά αξιοθέατα και αυτό ακριβώς επισκέφθηκε ο Αμερικανός συγγραφέας Ντάνιελ Μέντελσον με τον 82χρονο πατέρα του (συνταξιούχο τεχνικό ηλεκτρονικών υπολογιστών), στο πλαίσιο θεματικής κρουαζιέρας που έκαναν τo 2011, αναζητώντας τα ίχνη του Οδυσσέα.

Αυτό έμελλε να είναι το τελευταίο ταξίδι του πατρός Μέντελσον. Λίγο καιρό μετά την επιστροφή στην Αμερική, έπειτα από ισχυρό εγκεφαλικό που τον καθήλωσε, πέθανε. Εκείνη την καλοκαιρινή ημέρα, όμως, ο πατέρας πήρε τον γιο απ’ το χέρι για να μπουν στη σπηλιά της νύμφης. Για λίγο, η βιολογία εκμηδενίστηκε: ο πατέρας είχε ανακτήσει την ισχύ της νιότης του και ο ενήλικος γιος, ο επιφανής πανεπιστημιακός καθηγητής της κλασικής φιλολογίας, ο καταξιωμένος κριτικός του The New York Review of Books και συνεργάτης του «The New Yorker», ο μεταφραστής του Καβάφη και επιτυχημένος συγγραφέας, μεταξύ άλλων, του πολυσυζητημένου διεθνώς «Χαμένοι» (εκδ. Πόλις), έγινε ξανά το μικρό, αδύναμο αγοράκι που χρειάζεται τον πατέρα του όχι μόνο για να τον οδηγήσει αλλά και για να το βοηθήσει να ξεπεράσει τις φοβίες του. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, πρωταρχική αιτία ήταν η κλειστοφοβία του γιου. «Πρέπει να πας! Τα επτά δέκατα της “Οδύσσειας” διαδραματίζονται εκεί», λέει ο πατέρας. Και ο γιος: «Ετσι, επισκέφθηκα τη σπηλιά της Καλυψώς με τον πατέρα μου να μου κρατάει το χέρι».

Αυτή είναι μία από τις πολλές συναισθηματικά φορτισμένες στιγμές μιας μεγάλης αφήγησης που συνιστά το νέο, υπό έκδοση βιβλίο του Ντάνιελ Μέντελσον ««An Odyssey: A Father, a Son, and an Epic» («Οδύσσεια: Ενας πατέρας, ένας γιος και ένα έπος»). Μια πρώτη γεύση από το βιβλίο πήραν εσχάτως οι αναγνώστες του αμερικανικού ιστορικού εντύπου «The New Yorker» (24.4.2017), όπου δημοσιεύθηκε ένα μικρό απόσπασμα.

Το απόσπασμα αυτό στάθηκε αφορμή να αναζητήσουμε τηλεφωνικά τον Ντάνιελ Μέντελσον. «Ολα ξεκίνησαν με ένα σεμινάριο πάνω στην “Οδύσσεια” που θα παρέδιδα στο Κολέγιο Μπαρντ», μας είπε. «Ο πατέρας μου εξέφρασε μεγάλο ενδιαφέρον να το παρακολουθήσει. Σκέφτηκα ότι θα ήταν κάπως αστείο να έχω τον μπαμπά μου στην τάξη. Οταν αργότερα ανακάλυψα ότι υπάρχει μια κρουαζιέρα στη Μεσόγειο με θέμα την “Οδύσσεια” και του πρότεινα να την κάνουμε μαζί, δέχθηκε με ενθουσιασμό. Μετά το ταξίδι μας αυτό, και σίγουρα μετά την επιδείνωση της υγείας του, κατάλαβα ότι είχα βιβλίο στα χέρια μου με θέμα το ομηρικό έπος αλλά από μια άλλη οπτική γωνία, που να το συνδέει με το σήμερα – αυτό εξάλλου είναι κάτι που κάνω σε όλα μου τα βιβλία».

Στο απόσπασμα του «The New Yorker», ο αναγνώστης γίνεται μάρτυρας των κωμικών στιγμών που προκαλούν οι παρεμβάσεις του πατρός Μέντελσον στο μάθημα του γιου. «Μου είχε υποσχεθεί πως δεν θα άνοιγε το στόμα του», γράφει ο Ντάνιελ αλλά ο πατέρας του παρενέβη από την πρώτη κιόλας ώρα, αμφισβητώντας τον ηρωισμό του Οδυσσέα. «Τι ήρωας είναι αυτός που χάνει όλους τους άνδρες του στον πόλεμο και επιζεί μόνον αυτός; Τι ήρωας είναι αυτός που τον βοηθούν συνέχεια οι θεοί; Δεν βρίσκω τίποτα το ηρωικό στο να πετυχαίνεις αυτό που θέλεις με κόλπα και ψέματα».

Οπως μας είπε ο Ντάνιελ, «αυτό είναι ένα μοτίβο που επαναλαμβάνεται: η αμφισβήτηση του Οδυσσέα ως ήρωα, ως θαρραλέου ανδρός, από τον πατέρα μου. Και αυτό γίνεται ένα από τα βασικά θέματα του βιβλίου: τι σημαίνει να είσαι άνδρας, τι σημαίνει ανδρισμός. Αυτή είναι εξάλλου και η πρώτη πρώτη λέξη του έπους».

Μετά το αρχικό σάστισμα, ο Ντάνιελ συνειδητοποιεί ότι άθελά του, ο πατέρας του, χωρίς διόλου να απαξιώνει το κλασικό έργο, το φωτίζει με τον δικό του τρόπο. Αυτό καθίσταται σαφές ειδικά στο ταξίδι στη Μεσόγειο και στους τόπους από τους οποίους πέρασε ο Οδυσσέας. Η μόνιμη επωδός του πατρός Μέντελσον: «Το ποίημα μοιάζει πιο πραγματικό απ’ το τοπίο». Για τον ηλικιωμένο άνδρα, τα πανέμορφα μεσογειακά μέρη δεν είναι παρά ένα σκηνικό – το αληθινό δράμα όμως βρίσκεται, όπως ομολογεί, στο ίδιο το έργο.

«Ο,τι πιο δύσκολο έχω γράψει ποτέ»

«Μιμήθηκα τη δομή του έπους γι’ αυτό και ήταν ό,τι πιο δύσκολο έχω γράψει ποτέ», μας λέει ο Μέντελσον. Το βιβλίο του είναι φιλολογική μελέτη, αυτοβιογραφικό και εξομολογητικό χρονικό, ταξιδιωτικό και στοχασμός πάνω στη σχέση πατέρα-γιου, στο φως της σχέσης Οδυσσέα-Τηλέμαχου. Και, βέβαια, βγάζει το έπος από τη φιλολογική κλεισούρα και το φέρνει στη σημερινή ζωή, αποδεικνύοντας πως η δραστικότητά του είναι κάτι παραπάνω από διαχρονική. Ενα από τα πιο κωμικά σημεία του αποσπάσματος στο «The New Yorker» είναι ότι πατέρας και γιος δεν θα φτάσουν ποτέ στην Ιθάκη. Αιτία; Οι ελληνικές απεργίες! Οπως λέει στον πατέρα του, αυτό ήταν ό,τι πιο ταιριαστό στο θαύμα του κοινού τους ταξιδιού – όχι μόνον στη Μεσόγειο μα και σε όλη τους την κοινή ζωή ως πατέρας και γιος. Το επιβεβαιώνει και ο απαιτητικός πατέρας αφού επιστρέφουν στην Αμερική, επαναλαμβάνοντας: «Το ποίημα είναι πολύ πιο πραγματικό από τα τοπία».

​​Το βιβλίο του Daniel Mendelsohn «An Odyssey: A Father, a Son, and an Epic» (σελ. 256), θα κυκλοφορήσει από τις εκδόσεις Knopf Publishing Group στις 12 Σεπτεμβρίου. Στα ελληνικά, θα κυκλοφορήσει την ίδια περίοδο από τις εκδόσεις Πατάκη σε μετάφραση της Μαργαρίτας Ζαχαριάδου. Σε δική της μετάφραση κυκλοφορεί από τον ίδιο εκδοτικό οίκο η συλλογή δοκιμίων του «Περιμένοντας τους βαρβάρους», όπως και το «Χαμένοι. Αναζητώντας έξι από τα έξι εκατομμύρια» (εκδ. Πόλις)

ΠΗΓΗ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ