Οι Γέφυρες του Απειρωτάν

Φ 245 ὄζοισιν πυκινοῖσι, γεφύρωσεν δέ μιν αὐτὸν

Στο πρώτο μου γεφύρι το 1982...

-Ποιο πρόσωπο σου αρέσει περισσότερο από τα Ομηρικά Έπη και γιατί;

-Ό Έκτορας!!! Πήγε κι ας ήξερε πως θα χάσει, κι ας αγαπούσε την Ανδρομάχη και ό,τιδήποτε άλλο (τη ζωή)

Κράτησα τη ζωή μου διαβαίνοντας πέτρινα, ηπειρώτικα γεφύρια. Που πάει να πει λίθινες βέργες, τροχιές δέους, μπροστά στην αιωνιότητα του πλάτανου. Και βρήκα απέναντι, στις πέρα όχθες, κάτι μαστόρους να τραγουδούν........................... Εσένα τα λέω ετούτα ............ Κι αν θέλεις άκουστα.............. Πάρε χαρτί και πένα................. Και κάτσε γράψε τα................

Αρχείο Γεφυριών Ηπειρώτικων

Το «πέταγμά» τους στον ουρανό τον κέρδισε και από τότε η ζωή του έγινε ένα περιπετειώδες ταξίδι στην ιστορία, στην τεχνική κατασκευής και στους θρύλους τους.

Γεννημένος στην Κρέσταινα Ηλείας, σπούδασε οικονομολόγος, εργάζεται ως εκπαιδευτικός αλλά έχει ξοδέψει μια περιουσία για να γνωρίσει τα πέτρινα γεφύρια της Βαλκανικής, που μόλις κατασκευάζονταν άλλαζαν τη μοίρα κάθε τόπου και των ανθρώπων του. Πρόεδρος του Κέντρου Μελέτης Πέτρινων Γεφυριών, ο Σπύρος Μαντάς το '90 δημιούργησε το Αρχείο Γεφυριών Ηπειρώτικων, ενώ με το νέο του βιβλίο «Πέτρινα γεφύρια στη Βόρεια Ηπειρο» μας μυεί στον συναρπαστικό κόσμο του.

ΑΝΝΑ ΣΤΕΡΓΙΟΥ

▪ Ποιο ήταν το έναυσμα για να ξεκινήσει η περιπέτεια στον κόσμο των πέτρινων γεφυριών;

«Εχουν περάσει κάπου 30 χρόνια από τότε. Πηγαίνοντας εκδρομή στο Ζαγόρι, αντίκρισα το "Γεφύρι του Κόκκορου" και το "Καλογερικόν". Μου έκανε εντύπωση το πέταγμά τους πάνω από τη γη».

▪ Ποιο ήταν το επόμενο βήμα;

«Αρχισα να τα φωτογραφίζω, να τα σχεδιάζω, να ψάχνω οτιδήποτε σχετικό με αυτά: θρύλους βιβλία, πίνακες, επιρροές τους στο θέατρο, τραγούδια και αργότερα να τα βιντεοσκοπώ. Εχω δημιουργήσει ένα αρχείο που καλύπτει γενικότερα τον χώρο της Πίνδου. Πιστεύω ότι εκεί είναι τα καλύτερα και τα πιο πολλά γεφύρια».

▪ Οταν μιλάμε για πέτρινα γεφύρια, η πρώτη σκέψη είναι το γεφύρι της Αρτας. Γιατί συνέβη αυτό;

«Ετσι είναι. Το συγκεκριμένο κτίσμα συνδέεται με το στοίχειωμα της γυναίκας του πρωτομάστορα, τον πιο χαρακτηριστικό θρύλο των πέτρινων γεφυριών. Τη σημερινή του μορφή την έχει από τις αρχές του 17ου αιώνα, αλλά στη συγκεκριμένη θέση υπάρχει από την εποχή του Πύρρου».

▪ Υπήρξαν άλλοι Ελληνες τεχνίτες, πλην των Ηπειρωτών, που έφτιαξαν ανάλογα δημιουργήματα;

«Οι Λαγκαδινοί μαστόροι στην Πελοπόννησο και οι "Ντουλγκέρηδες" στη Θράκη, αλλά έκαναν κατασκευές σε τοπικό επίπεδο. Υπάρχουν ομοιότητες στην τεχνική με τους Ηπειρώτες μαστόρους, που ήταν οι δάσκαλοί τους, αλλά και μεγάλες διαφορές. Εργα των Ηπειρωτών μαστόρων συναντάμε σε όλα τα Βαλκάνια, μέχρι την Περσία και τη Ζιμπάμπουε. Αρχές του 20ού αιώνα, Ηπειρώτες τεχνίτες πήγαν στην Αμερική, για την κατασκευή σιδηροδρομικών σταθμών και γεφυριών. Ηπειρώτες μαστόροι είναι και οι κατασκευαστές της γραμμής του Υπερσιβηρικού και των κτισμάτων που την υπηρετούν: γεφύρια, σταθμοί κ.ά.».

▪ Υπήρξαν άνθρωποι που σας απέτρεψαν από το ταξίδι στον κόσμο των γεφυριών;

«Οχι μεμονωμένα άτομα, αλλά κάποιοι φορείς που ζήτησα πληροφορίες. Ισως είχαν δίκιο, γιατί τότε δεν υπήρχε σχεδόν τίποτε σχετικό με αυτά».

▪ Πόσα πέτρινα γεφύρια συναντάμε σήμερα στην Ελλάδα;

«Δεν ξέρουμε ακριβώς, γιατί ακόμη γίνονται καταγραφές. Στην Πίνδο, όμως, έχω καταγράψει 720 τέτοιες κατασκευές. Στην Πίνδο συναντάμε τη λεγόμενη ανατολικής μορφής γεφύρωση, που εξυπηρέτησε κυρίως πεζούς».

▪ Δυστυχώς, σπάνια πια στην Ηπειρο βλέπουμε μαστόρους της πέτρας...

«Αυτό είναι αλήθεια και το βλέπουμε στις επισκευές των γεφυριών που επιχειρούνται σήμερα. Υπάρχουν μάλιστα και περιπτώσεις που, εξαιτίας της έλλειψης αξιόλογων μαστόρων, το έργο χάνει την αρχική του μορφή και αλλοιώνονται βασικά στοιχεία της αρχιτεκτονικής».

ΤΑ ΝΕΑ  Παρασκευή 13 Δεκεμβρίου 2002                                      

ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ - ΕΛΛΗΝΩΝ ΙΣΤΟΡΙΕΣ

ΣΠΥΡΟΣ ΜΑΝΤΑΣ

Στα γεφύρια της Πίνδου

Πέτρινες καμάρες γεμάτες πλαστικότητα, καμπύλες μορφές που σχεδιάστηκαν και φτιάχτηκαν από εμπειρικούς μαστόρους, όχθες ποταμών που ενώθηκαν αποκαθιστώντας επικοινωνία, ιστορίες ανθρώπων που έγιναν μία, τραγούδια, μύθοι και θρύλοι και ανάμεσά τους ο Σπύρος Μαντάς, με χαρτί, μολύβι, μεζούρα, φωτογραφική μηχανή και καρδιά που να τα χωράει όλα και να τα σέβεται συνάμα

ΓΙΑΝΝΗΣ ΝΤΡΕΝΟΓΙΑΝΝΗΣ

Για μένα προσωπικά, ο Σπύρος Μαντάς είναι ένας μικρός θεός. Ένας άνθρωπος που προσέφερε φως αληθινό και γνώση βαθιά, σε μια εποχή που επικρατούσε μαύρο σκοτάδι. Το πρώτο του βιβλίο «Τα Ηπειρώτικα Γεφύρια», που κυκλοφόρησε στα 1985, ήταν αληθινή αποκάλυψη και σημείο αναφοράς. Δεν είναι όμως μονάχα η αγάπη του γι' αυτές τις πέτρινες καμάρες του παρελθόντος, που τον κάνει να ξεχωρίζει. Είναι που δεν ξεχνάει ποτέ τον άνθρωπο πίσω από τα δημιουργήματα, είναι που σκέφτεται απλά όπως όλοι μας, είναι που βασανίζεται προσφέροντας κομμάτι της ψυχής του, είναι γιατί πληρώνει στωικά το τίμημα της επιλογής του.

Ο Σπύρος στα χαρτιά είναι ένας καθηγητής Οικονομίας, αλλά στην ουσία είναι ο κορυφαίος Έλληνας μελετητής των πέτρινων γεφυριών της Πίνδου. Με την καταγραφή τους ασχολείται 20 χρόνια και ο πλούτος των πληροφοριών που έχει συλλέξει είναι εντυπωσιακός.

«Με τα γεφύρια ασχολήθηκα για πρώτη φορά γράφοντας στο περιοδικό "Ταξιδεύοντας" του Κώστα Καββαθά. Στην αρχή, τα ταξίδια ήταν για μένα μια διέξοδος και όταν κυκλοφόρησε το πρώτο βιβλίο, θα μπορούσα να θεωρήσω τον εαυτό μου θρασύ με τα σημερινά δεδομένα. Σκέψου, ότι τότε είχα καταγράψει περί τα 200, ενώ σήμερα - όσον αφορά πάντα την οροσειρά της Πίνδου - από το Ελμπασάν της Αλβανίας έως την Αμφιλοχία, ο αριθμός τους έχει φτάσει τα 655. Εγώ, πάντως, δεν τα βλέπω σαν αριθμούς. Βιώνω ακόμα το ταξίδι, ασχολούμαι με τη φωτογραφία, σχεδιάζω, και το πιο σημαντικό... γνωρίζω ανθρώπους που κοιταζόμαστε στα μάτια. Δεν μου αρέσει απλά να καταγράφω γεφύρια. Ανακαλύπτω χιλιάδες πράγματα που μεταφέρει αυτό το λιτό κτίσμα. Περνάω σε άλλες όχθες».

«Ξέρεις τι έλεγαν οι παλιοί; "Γεφύρι θα φτιάξεις αν κάμεις αυτό το καλό". Δηλαδή, το καλό το παρομοίαζαν με γεφύρι. Τα πέτρινα γεφύρια δεν είναι μονάχα μνημεία αρχιτεκτονικής, είναι μνημεία πολιτισμού. Εξυπηρετούν επικοινωνία, και επικοινωνία σημαίνει πολιτισμός. Την εποχή που φτιάχτηκαν, έδιναν την αίσθηση του υπεράνθρωπου και είχαν σίγουρα μυστήριο, για τούτο υπήρχαν τόσοι θρύλοι και τραγούδια που τα συνόδευαν. Παρά τα χρόνια όμως που έχουν περάσει, εξακολουθούν να εξασκούν γοητεία. Σε καθένα αισθάνεσαι διαφορετικά, σου δίνει άλλα πράγματα σε συνάρτηση με τον χώρο που είναι στημένο. Δεν υπάρχει συγκεκριμένο στυλ στη λαϊκή αρχιτεκτονική των γεφυριών, αλλά ούτε και συμμετρία. Είμαι σίγουρος για εκείνους που τα έφτιαξαν, ότι για να καλύψουν μια ανάγκη προέκτειναν τη φύση».

Αν νομίζετε ότι η υπόθεση της καταγραφής τους είναι μια απλή διαδικασία, θα πρέπει να δείτε το αρχείο του Σπύρου, για να καταλάβετε. Ο ίδιος εξηγεί καλύτερα:

«Πέρα από τις φωτογραφίες και τα σχέδια, έχω συγκεντρώσει πλούσια βιβλιογραφία και χιλιάδες πληροφορίες από συνεντεύξεις ανθρώπων, ερωτηματολόγια κ.ά. Επίσης, έχω συγκεντρώσει τα σχετικά ντοκιμαντέρ, τους μύθους και τους θρύλους, τα τραγούδια που έχουν γραφτεί, τα θεατρικά έργα, τα έργα ζωγραφικής, αλλά και πώς τα έβλεπαν οι ξένοι περιηγητές, ιδίως οι Ευρωπαίοι. Πιο πολύ όμως μ' αρέσουν οι άνθρωποι, οι μάστορες που τα έφτιαξαν, οι λεγόμενοι κιοπρουλήδες. Απ' όσους πρόλαβα έκανα πορτρέτα τους, πήρα συνεντεύξεις. Έχω επίσης μιλήσει με τα παιδιά και τα εγγόνια των περισσοτέρων, έχω φτιάξει και μερικά γενεαλογικά δέντρα. Μην απορείς... χωρίς υπερβολές ασχολούμαι 5 ώρες την ημέρα με τα γεφύρια και την καταγραφή τους... Έμεινα φτωχός (σ.σ.: μόνο στο πορτοφόλι) εξαιτίας τους!».

Ήπειρος από το Άπειρος

Ξεπερνώντας τα όρια της Ελλάδας και συντροφιά με τον φίλο του Γιώργο Κρεμμύδη, ο Σπύρος Μαντάς πραγματοποίησε πάνω από 10 ταξίδια στην Αλβανία... αφού η Πίνδος σύνορα δεν γνωρίζει: «Δηλώνω απλά κάτοικος Πίνδου κι ας κατάγομαι από την Ηλεία. Στη Βόρειο Ήπειρο το τοπίο είναι τρομερό και δικαιολογείται αυτό που λένε, ότι το Ήπειρος βγαίνει από το Άπειρος! Εκεί υπάρχουν μεγάλα και σημαντικά γεφύρια, αλλά είναι σχεδόν ακατόρθωτο να καταγραφούν όλα. Σε μερικά αναγκάστηκα να κάνω π.χ. 3 ώρες πορεία με αυτοκίνητο και άλλες 5-6 με μουλάρι για να τα βρω! Από την άλλη, έχει πέσει μια μανία και τα ξηλώνουν ελλείψει οικοδομικών υλικών. Έχω βρεθεί σε φάση που σηκώνουν τις πέτρες του γεφυριού, για να χτίσουν το σπίτι τους δίπλα. Όμως, είναι περισσότερο γοητευτικά γιατί είναι ζωντανά, λειτουργικά στον χώρο, αφού χρησιμοποιούνται κανονικά!».

Ο Σπύρος Μαντάς είναι πρόεδρος του νεοσύστατου Κέντρου Μελέτης Πέτρινων Γεφυριών που, πέρα από την καταγραφή τους σε όλη την Ελλάδα, σκοπό έχει την ευαισθητοποίηση του κοινού μέσα από ημερίδες, διαλέξεις κ.λπ.

η Οδυσσείας 8.....

γρηῢς Ἀπειραίη, θαλαμηπόλος Εὐρυμέδουσα